Na alle tijd die ik in m’n eigen klokjes heb gestoken werd het wel een keer tijd om eens een klokje op te knappen voor mijn vrouw. En omdat ik inmiddels aardig op Tissot gestandaardiseerd ben hoefde ik in elk geval niet lang over het merk na te denken.
Verder zocht ik wel een nieuwe uitdaging, dus op zoek naar een Tissot met een 5.75 x 6.75’’’ uurwerkje, de kleinste maat die ze gebruikt hebben voor zover ik kan vinden. Ik vond er een op de baai met een 712 uurwerkje en een kapotte balans voor een zeer schappelijke prijs.
Ik ben weer eens vergeten om een “voor” foto te maken, dus ik heb alleen dit gammele plaatje van ebay:
Het begint met het uit de kast halen van het uurwerkje; dat stelt niet veel voor, de kast bestaat uit twee in elkaar geklikte delen waar het uurwerk tussen zit; je hoeft niet eens de opwindstift te verwijderen.
En ja, dit uurwerkje is echt klein, dat grote ding daar links is een Eurocent.
Dit uurwerk draagt weliswaar een Tissot type- en serienummer en opschriften, maar het is in feite een AS 1012. Dat is maar goed ook, want originele Tissot 712’s donors zijn vrij schaars en daardoor relatief duur. En ik moet toch echt een vervangende balans(veer) hebben want hier is niets meer van de maken.
Maar AS1012’s zijn er dus genoeg, ik koop een lotje van 6 uurwerken waar er twee bij zitten voor een tientje. De rest zijn AS1977’s, vrijwel identiek, maar met een hogere beat rate. Dit uurwerkje dat oorspronkelijk uit een Indus klokje komt gaat als donor dienen.
Omdat ik de balanskloof van de Tissot wil blijven gebruiken moet de balans van de kloof af; hiervoor draaien we de pitonschoef los en het kompas open.
Hier dus de nieuwe en de oude balans. De oude heeft duidelijk een “ongelukje” gehad.
Nu de balans op de Tissot kloof monteren.
Pitonschroef weer vast en het kompas weer dicht. Ik wil eerst proberen of het uurwerk loopt met de nieuwe balans voordat ik aan de service begin, dan weet ik of ik nog meer schade kan verwachten. Verder gaat het uurwerk toch met balans en al de schoonmaakmachine in, dus dit is geen dubbel werk.
Maar helaas, als ik de balans op het uurwerk plaats gaat het mis. De balans zit niet goed in het shocksysteem dus ik wip je kloof weer los, maar bij dit uurwerk ligt de balanskloof zo op de rand van het uurwerk dat voordat ik het in de gaten heb de balanskloof van het uurwerk af kukelt. Uiteraard blijft de balans onder het centrumrad hangen dus hangt de hele kloof te bungelen aan de balansveer; als dat maar goed afgelopen is.
Als ik de kloof weer op het uurwerk plaats blijkt dat dat niet het geval is, balansveer krom. Ik baal als een stekker. 
Wat youtube filmpjes later ga ik toch maar een poging wagen om die veer weer te richten, maar daarvoor moet de veer van de balans af. Dat gaat vrij eenvoudig door twee schroevendraaiertjes onder de kraag te zetten en tegen elkaar in te draaien.
Vervolgens m’n sterkste loupe en met twee pincetten erbij om die veer weer te richten. Ik ben er al gauw achter dat je hier eigenlijk een stereomicroscoop voor moet hebben, zelfs onder de loupe zijn de windingen minuscuul en kun je erg slecht zien wat je aan het doen bent. Ik krijg de veer uiteindelijk weer redelijk vlak, al is hij zeker niet 100%
Omdat de veer nu toch al van de balans af ligt besluit ik hem op de originele Tissot balans te monteren. Hier zou een persje handig zijn, maar met een stevige pincet lukt het ook. Wel opletten dat je de veer in dezelfde positie monteert ten opzichte van de impulse pin anders wordt de beat error wel heel lastig te corrigeren. Gelukkig heeft dit uurwerk wel een verstelbare pitonhouder.
Nieuwe ronde, nieuwe kansen. Ik monteer de balans weer op de kloof en op het uurwerk, en ziedaar, hij begint gelijk te lopen. Verder lijken er dus geen problemen dus kan de demontage beginnen.
Eerst de balans er weer af:
En de ankerkloof en het anker:
Minuutpijp verwijderen met de presto puller:
Kroonradschroef en Palradschroef eruit; in dit geval hebben ze beide linkse schroefdraad:
Veertonkloof eraf. Dat blijkt nog een hele hijsa omdat de tiretteschroef vastgeroest zit in zowel de platine als de veertonkloof. Veel kruipolie en een nachtje weken later geeft hij zich gewonnen. Maar niet voordat ik een 0,8 mm schoevendraaiertip tot een 0,6 heb geslepen, de tiretteschroef is namelijk maar 0,65 mm, en zo’n kleine schoevendraaier zat niet in m’n set.
En de raderkloof eraf:
Nadat de tiretteschoef ook uit de tirette is bevrijd kan het opwindmechaniek uit elkaar:
Tot slot nog veer uit de ton halen. Bij dit uurwerk zit er een opening om de deksel te lichten:
En de veer er arbre eruit. (Na even genoteerd te hebben dat de veer rechtsom in de trommel zit):
Gelijk maar even de roesterige tiretteschroef en -veer vervangen door onderdelen uit het donorwerk:
Nu kunnen alle onderdelen in m’n “nieuwe” elma schoonmaakmachine. Eerst maar even een verdeling over de mandjes bedenken zodat grote en kleine dingen elkaar niet beschadigen en ik straks nog weet welke deksteen en chaton aan welke kant hoort.
Ook maar even geïnvesteerd in mini-mandjes om de kleinste deeltjes bij elkaar te houden:
En wassen met die handel:
Alles schoon en wel onder de schone stolp; nu kan de opbouw weer beginnen:
We beginnen weer met de veer in de ton plaatsen. Dus eerst de veer linksom in de winder:
En weer in de veerton gedrukt en de tonarbre gemonteerd. Een paar drupjes D5 op de veer:
En de ton weer dicht; ook tussen de tonarbre en de veerton een drupje D5 aan beide zijden:
Normaal begin ik met het opwindsysteem maar dat kan hier niet omdat de opwindstift half in de veertonkloof zit. Dus monteer ik voorlopig even alleen de tirette en tiretteschroef. Vervolgens de raderen plaatsen. Omdat dit uurwerkje geen secondewijzer heeft hoeft het seconderad niet in het hart van het uurwerk te zitten. Het nadeel is dus dat je hier nu vier tappen tegelijk in de lagers moet zien te krijgen bij het plaatsen van de raderkloof:
Toch vallen ze vrij snel op hum plek. Daarna de lagerstenen smeren met 9010. Het ankerradlager heeft een deksteen en die moet je smeren vanaf de andere zjide, dus voor het plaatsen van de kloof. Dat bedacht ik uiteraard pas toen de kloof er al op zat, dus die mocht er weer even af.
Veerton erin:
Veertonkloof erop:
Nu kan dus het opwindsysteem gemonteerd. Helaas is dit uurwerk bij de balans zo open dat hij niet met de wijzerplaatzijde omhoog in m’n uurwerkklem geklemd kan worden. Voor het monteren van de hebelveer zet ik hem dus maar even in een kastklem:
De tiretteveer is gelijk afdekplaatje voor het wisselrad, dus die moet eerst gemonteerd. Na het monteren van de tiretteveer moet deze nog even achter het nokje op de tirette gehaakt worden:
We draaien het uurwerk weer om en monteren de palveer en de pal op de veertonkloof:
En het palrad en kroonrad. Beide hier met linkse schroefdraad dus.
En de minuutpijp erop. Normaal zet ik die erop voor het wisselrad, dan loop je niet het risico de tanden van het wisselrad te beschadigen bij het erop persen van de minuutpijp. Maar het wisselrad eraf halen is me nu even teveel werk omdat de tiretteveer er dan weer af moet, dus monteer ik toch maar heel voorzichtig de minuutpijp, en dat gaat gelukkig goed:
Anker en ankerkloof erin. De tappen van het anker worden niet gesmeerd. Hij draait niet helemaal lekker, dus ik pen de stenen nog even na en probeer het nog eens. Nu klikt hij wel lekker heen-en-weer.
Na het monteren van het anker smeer ik de uitgangspalet met 9415. Vervolgens het ankerrad 5 klikjes verder en nogmaals de palet smeren, net zolang tot het ankerrad ongeveer rond is. Gelukkig zit er precies onder de ankerpalet een boring in de platine, zodat je ook licht van de onderzijde hebt; dat is heel handig om te zien of je de palet goed gesmeerd hebt.
Tijdens het wassen is de balansveer weer van het balanswiel gevallen; de passing van de veerkraag op het Tissot wiel is te los. Ik monteer de veer dus toch maar weer op het wiel van de donor.
En nu de balans erin. Het anker staat naar links, dus de balans rechtsom erin draaien. Sommige uurwerken gaan gewoon al lopen zonder shocksysteem; deze dus niet, dus eerst maar shocksystemen plaatsen.
Shocksystemen smeren, drupje 9010 van ongeveer 1/3e van de diameter. Daarna de chaton eroverheen plaatsen.
Shocksyteem aan de wijzerplaatzijde plaatsen:
En in de balanskloof. Bij het omdraaien van het uurwerk begint hij gelijk al te lopen, al voor het plaatsen van het laatste shocksysteem.
Nu de timegrapher app erbij om de afstelling in orde te maken. Ik leg de microfoon op het uurwerk en zet hem onder de stolp, maar dan zie ik ineens dit op het scherm: 21600 BPH??? Barst, ik heb een verkeerd uurwerk als donor gebruikt. Ik pak de donor erbij en jawel, dit is een AS1977 i.p.v. een 1012. Ik pak het lotje uurwerken er weer bij en ik zie dat twee uurwerkjes verwisseld waren, ik had alleen naar het opschrift van het zakje gekeken. Dom, dat had ik moeten controleren. 
Dus even goed naar de nummers op alle uurwerken kijken… Yep, dit is wel een 1012:
Dus moet ik daarvan de balans hebben. Maar wel weer: balans reinigen, shocksystemen reinigen en opnieuw smeren en de balans weer op de kloof monteren en plaatsen. Ik laat de balansveer op het balanswiel van het donorwerk zitten en laat het originele balanswiel van de Tissot maar voor wat het is; deze veer en balanswiel passen in elk geval goed bij elkaar. Even geen foto’s van deze acties; had er even de p… in. 
Je krijgt er op deze manier wel handigheid in.
En hij loopt weer:
Weer de timegrapher eraan, nu zie ik wel gelukkig wel de BPH die ik zoek. Na wat stoeien met pitonhouder en kompas kom ik op deze waarden uit, waar ik wel tevreden mee ben. Helaas heeft dit uurwerk geen fijnverstelling, dat is toch wel handig om de rate goed te krijgen.
Nog even het laatste puntje op de i, het uurrad en het bladveertje:
Dan de wijzerplaat en de minuscule wijzertjes erop. Nu kan het uurwerk een poosje onder stolp om de gangreserve te controleren. Ik wind hem helemaal op en kijk hoe lang hij het volhoudt.
Intussen ga ik even met het glas en de kast aan de gang. Helaas zit er een scheur in de rand van het glas. Ik breek de loshangende splinter er maar helemaal af zodat ik de scheur goed kan schoonmaken en lijm het geheel weer aan elkaar. Een nieuw glas zou mooi zijn maar zal denk ik wel lastig worden met deze specifieke vorm. Daar moet ik nog maar eens naar op zoek.
Ook maar weer even de bekende behandeling met P400 - p2000 - p3000 - autopoets en tot slot polywatch.
Nu de kast maar eens onder handen nemen. De kast is 10k roll gold plated, een vrij dikke laag dus en ik zie ook nergens doorgesleten plekken.
Eerst de ergste krassen wat licht schuren met p2000 en 3000, dan handmatig polijsten. De achterkant is RVS, ook daarvan de randjes een beetje gepolijst.
Na een dikke 45 uur geeft het uurwerkje de pijp aan Maarten, dat komt aardig overeen met de opgegeven 44 uur gangreserve voor dit uurwerk.
Nu nog even de band monteren. Op dik klokje zat een zogenaamde C-ring band die echter uit twee bij elkaar geraapte verschillende stukken bestaat, die bovendien erg ranzig zijn. Die mogen bij het oude ijzer.
Gelukkig blijken er in de VS nog enorme NOS voorraden van dergelijke bandjes te zijn, dus ik kan voordelig een nieuwe op de kop tikken, ruim onder de btw/invoerrechten grens; scheelt weer.
Je haakt eerst de C-ring in het oog van de horlogekast…
…en daarna moet je de lipjes omvouwen om de C-ring op z’n plaats te houden; als het even kan zonder uit te schieten en gigantische krassen te maken.
Dat lukt gelukkig.
Nu het uurwerk er weer bij. Eerst de kroon uittrekken en het uurwerk in de achterkant van de kast drukken, dat heeft een vrij nauwe passing, dus je moet wel een beetje duwen en zorgen dat hij niet scheef gaat want dan zit de boel meteen klem.
Daarna de voorkant erop klikken. Zoals je ziet moet je je bij de waterdichtheid van deze klokjes niet teveel voorstellen. Uit de buurt blijven van water is het devies.
Nog even een familiekiekje met een grote broer…
…en klaar.
Allemaal bedankt voor het kijken.
Het was voor mij best een leerzaam project, zo’n klein uurwerkje is beslist lastiger dan een gewoon herenhorloge, en ik ben na een handvol uurwerken zeker nog geen volleerd horlogemaker. Vooral met het hanteren en eventueel richten van die balansveren mag ik nog wel een poosje oefenen.
Groet, Wilko
Al ging dat ook niet helemaal vanzelf omdat deze veer relatief breed is voor de grootte dus de veerwinder was eigenlijk nauwelijks diep genoeg.
chapeau!! is weer een mooike geworden!!!
