Het kleine ARSA horloge dat ik sinds enige tijd in mijn collectie heb blijkt een mooi stuk historie in zich te bergen. Normaal gesproken zou ik daar een bijdrage in ‘welke Vintage draag je vandaag’ of ‘toon je weer tot leven gewekte horloge’ aan gewijd hebben, maar ik vond dit horloge zo apart en het merk ARSA is zo verbonden met de kern van de geschiedenis der Zwitserse horloge industrie dat ik besloot er een afzonderlijk topic aan te wijden.
Over ARSA is vrij veel terug te vinden. Dat is prettig, want dan kan ik er een leuk verhaaltje over schrijven. Ik begin daarom met de geschiedenis van het merk. Voor diegenen die er geen zin in hebben om het hele verhaal compleet te lezen, plaats ik hieronder eerst de URL van de site waar de geschiedenis van ARSA is terug te vinden. Daarna kan je dan gelijk door scrollen naar de plaatjes.
Voor alle anderen, zonder angst voor lange teksten: veel leesplezier. Een deel van de tekst is min of meer van mijzelf, een deel is een aangepaste vertaling die ik maakte van de Engelse tekst uit de site hieronder.
Dit alles in het kader van beter goed gejat dan slecht verzonnen…
Ik begin, zoals het hoort, bij het begin:
De horlogegeschiedenis van AUGUSTE REYMOND, (* 1872; † September 1946 in Lausanne) vangt aan in 1898, toen de 26-jarige ondernemer, Auguste Raymond, besloot een klein team horlogemakers bij elkaar te brengen om in zijn woning in Tramelan in de Zwitserse Jura horloges te gaan produceren. Horloges, die tot aan vandaag de dag nog steeds zijn naam dragen. ARSA, een samentrekking van Auguste Raymond SA.
Het jonge bedrijf bleek al vanaf het begin zó succesvol dat reeds in 1913 er een fabriek geopend kon worden aan de Rue du Midi in Tramelan.
Slechts 3 jaar later in 1906 koopt A. Reymond het bedrijf ‘Val de Joux Watch Co.’ In het dorpje Les Bioux in de Vallée de Joux, nabij Neuchatel, om ook zijn eigen basisuurwerken (ebauches) te kunnen produceren.
Nadat Auguste zich in Tramelan had gevestigd, verkocht hij (binnen de familie) het bedrijf in 1910 aan “Reymond Frères SA”, dat vervolgens in 1929 weer afgesplitst werd in een aparte firma: ‘Valjoux SA’, de beroemde fabrikant van de Valjoux chronograaf uurwerken.
Reymond en zijn firma’s waren, mede door de verwerving van het merk Valjoux ook op andere gebieden al vroeg een innovatieve onderneming. Reeds in 1920 was ARSA een van de eerste bedrijven die afdichtingen en schokdempers in polshorloges toepaste.
In 1926 bereikte ARSA een nieuwe mijlpaal met de overname van de UNITAS Watch Company, eveneens gevestigd in Tramelan. Deze manufactuur zou meer dan honderd kalibers ontwikkelen, wereldwijd bekend om hun opmerkelijke kwaliteit en concurrerende prijs. Unitas werd de leverancier van talloze andere beroemde horlogebedrijven. Een der beroemdste uurwerken, ontworpen en vervaardigd door Unitas was het oorspronkelijk voor zakhorloges, maar later ook in de wat grotere polshorloges toegepaste 6497/98 kaliber. Een der meest onverwoestbare - , maar ook een der meest gekopieerde uurwerken (Seagull et.al.) ter wereld.
Het werd en wordt nog steeds, maar tegenwoordig onder de vlag van het ETA merk, in diverse varianten in veel gerenommeerde merkhorloges toegepast. Om er enkele te nomen: Panerai, Hamilton, Elgin, Waltham, Tissot, Bulova, IWC en talloze andere merken waarvan soms zelf nooit iemand gehoord heeft. Zeer bekend en (geliefd door zijn veel lagere prijs) is ook geworden het Chinese, gekloonde equivalent van dit uurwerk, het meest bekend onder de naam ST 36 van o.a. de Chinese fabrikant Seagull.
Zie ook de link hieronder voor nog veel meer info over dit zeer succesvolle ARSA/UNITAS product.
Het is mijn gewoonte om bij de bespreking van een uurwerk voor de technische specificaties een afdruk te plaatsen uit de beroemde Pink Pages database van de Wijze Dr. Ranfft RIP en dat doe ik dan hier ook maar voor dit - voor zover ik weet - al in de vroege jaren ‘50 en misschien al eerder ontwikkelde iconische uurwerk.
Even terug naar 1930: Vanaf die tijd begon de A. REYMOND Manufacture met de productie van horloges met chronometer-, chronograaf-, maanfase- en wekkeruurwerken. In de jaren ’40 ging het bedrijf ook ‘sieradenhorloges’ ontwikkelen voor haar vrouwelijke clientèle. In 1948 wordt een nieuwe complicatie ontwikkeld: het horloge met een maanfase indicatie.
Nog wat weetjes op een chronologisch rijtje: 1958: De ingenieurs van ARSA ontwikkelden een digitale versie van hun beroemde Arsamatic-horloge met spronguren (Jumphour). In de jaren ’60 werd de manufactuur de grootste werkgever in Tramelan met meer dan 300 werknemers. Rond 1970 ging ook Arsa met de tijd mee en bracht quartz horloges op de markt met gedurfde ontwerpen door te werken met geometrieën die voorheen voor mechanische horloges onmogelijk waren.
Wat vele Zwitserse fabrikanten niet lukte toen de Europese horlogemarkt min of meer instortte door de uit de hand gelopen kartel structuren in de Zwitserse horloge industrie en natuurlijk ook door de komst van de spotgoedkope maar vaak wel spectaculair goed werkende horloges uit het verre oosten, kregen de bedrijfs- en bewindvoerders en de ingenieurs en ontwerpers bij ARSA wèl voor elkaar. Het merk is springlevend gebleven met tot op de huidige dag een collectie aanbod van buitengewoon fraaie, zij het flink prijzige horloges in het ‘hogere’ segment. Sinds 2019 is het merk ondergebracht in de fabriek van de nieuwe eigenaar en president Philip W.A. Klingenberg te Nidau in het Kanton Bern. Zie hieronder een zeer kleine selectie uit het huidige aanbod. Jammer is wel dat bij de contemporaine modellen men afstand heeft gedaan van het mooie ARSA logo en nu de volle naam van de oprichter Auguste Raymond op de wijzerplaat staat onder een wat abstract logootje wat een A gecombineerd met een R moet voorstellen. Ook de wat ronkende tekst op de website bij de presentatie van de nieuwe huidige modellen is natuurlijk helemaal van deze tijd.
Zo! Dat was dan het ARSA – Unitas verhaal.
Maar het is nog niet klaar!
Want de aanleiding om dit verhaal te vertellen is nog helemaal niet ter sprake gekomen. Namelijk mijn eigen, kleine, poor mans ARSA klokje uit de jaren ’50 van de vorige eeuw. Een tijd waarin een horloge nog gewoon een gebruiksvoorwerp was waarbij men het niet nodig vond om een herenhorloge de maat van een hockeypuck te geven en waarbij simpele degelijkheid, een goede afleesbaarheid van de hoogstens ca. 30mm grote wijzerplaat voldoende was en ingewikkelde complicaties voor de basismodellen niet verder gingen dan de aanwezigheid van een - kleine - seconden wijzer. Dergelijke horloges worden nu natuurlijk niet meer gemaakt, maar de rasechte verzamelaar en meukstreuner zoals ondergetekende vind ze af en toe nog wel terug, meestal in een meer of minder afgeleefde staat, gebutst en vaak niet meer functionerend. De investering is een schijntje. Als je geluk hebt vind je dit soort horloges voor een tiental eurotjes in een grabbelbak op rommelmarkten en beurzen zoals de Rikketik.
Zo ook mijn exemplaar. Van dit type herenhorloge moeten er ook bij ARSA vele tienduizenden exemplaren zijn gemaakt, sterker nog, ik ben er van overtuigd dat de productie van dit soort horloges destijds de ‘core business’ was en dat zonder deze horloges het merk zelfs de jaren ’50 en ’60 niet overleefd zou hebben.
Technisch valt er niet zoveel over te zeggen. Het binnenwerk, een Unitas (dat dus wèl) kaliber 199 bleek na enig eenvoudig blaaswerk en een drupje wasbenzine nog vrolijk en op tijd te lopen. Natuurlijk zal een echte Elma beurt en wat afregeling het oudje goed doen, maar voorlopig is ie nog springlevend. Uiterlijk viel er nog wel wat te doen. Het verchroomde messing kastje is duidelijk jaren lang zeer intensief gedragen, maar de mooie caseback met de aparte ringsluiting met een stevige afdichtring hebben al die jaren lang het uurwerk goed beschermd, evenals aan de voorzijde het stevige dikke plexi glas. Dat glaasje was wel dusdanig gekrast dat het nu beter vervangen kon worden, maar het heeft zijn werk goed gedaan: onder het glas zitten een nette, weliswaar gelig gepatineerde maar verder onbeschadigde wijzerplaat en dito wijzertjes. Persoonlijk pluspunt: de cijferconfiguratie is een 2-4-6-8-10-12 indeling, iets wat ik altijd wel mooi vind, zeker bij een vintage horloge. Het nogal gehavende kastje knapte nog aardig op bij eerstens een stevige sopbeurt in het ultrasoon reinigingsmachientje en daarna een nog iets steviger poetsbeurt met mijn geliefde Unipoets pasta. De tandjes des tijds geven het behoorlijk ingesleten kastje ook karakter en de charme van de ouderdom. Dat mag ook wel, wat het ding is bijna net zo oud als ik. Een nieuw plexi glaasje van exact de goede maat en hoogte en een leuk 16mm bruin suède bandje maken het af.
Hieronder nog wat gegevens van Mikrolisk en good old Ranfft en dan volgen tot slot –eindelijk- de foto’s:
Helemaal tot slot nog een paar aardige historische advertenties van dit mooie merk. Altijd leuk om te zien en ik zie er veel te weinig van hier in het vintage gedeelte dus als ik ze zelf kan vinden op het onuitputtelijke wijde web, plaats ik ze ook graag als het kan.
Dit was dan mijn laatste horloge avontuur, nog net voor het einde van het jaar 2024
Ik hoop volgend jaar weer verder te gaan, met nieuwe verhaaltjes, vondsten, geschiedenissen en horlogeweetjes.
Enjoy and Happy New Year!
Lex