Vorige week ‘bepotelde’ ik een horloge dat de laatste jaren weer in populariteit aan het stijgen is, de Patek Philippe Ellipse 3603 met Beta 21 uurwerk (foto 1). Na het openlepelen van het kastdeksel was ik verbaasd hoe ‘primitief’ het uurwerk uitzag… mijn interesse voor de herkomst van deze quartz ‘engineering marvel’ was gewekt in een enkele oogopslag. Gelukkig is daar dan het internet, een bron van mogelijkheden voor de horlogeliefhebber. Het leek mij een leuk thema voor op HF, om zo dit uurwerk weer eens aan het licht te brengen. We duiken het diepe in op de maandag, een duik in de wereld van de Beta 21.
Om ook maar iets te begrijpen van de historie van de Beta 21 uurwerken moet er verder teruggekeken worden. Geen zorgen, ik zal het beknopt houden.
Eind 1927 werd het eerste quartz uurwerk werkelijkheid. De uurwerken werden gebruikt in klokken voor exacte tijdwaarneming in laboratoria, professioneel gebruik dus. In de tussentijd waren er de nodige ontwikkelingen voor quartz uurwerken, maar deze werden vooral gebruikt in grotere objecten (klokken, meters, instrumenteel gebruik). In de jaren ‘60 werden deze objecten steeds kleiner en werden de klokken in de scheepvaart gebruikt. Ze kwamen steeds meer in de buurt van de categorie polshorloges. Naast deze quartz technologie waren andere horlogemakers vanaf het eind jaren ‘50 en begin jaren ‘60 met andere elektronische uurwerken bezig, denk aan de Bulova Accutron (stemvork uurwerk). Bulova boekte toentertijd grote successen met dit stemvork uurwerk, ook nu zijn ze nog erg geliefd. Als gevolg hebben enkele grote Zwitserse horlogehuizen in 1962 de koppen bij elkaar gestoken, zij wilden uiteraard niet van de markt gedrukt worden. Samen startten zij het Centre Electrique Horloger (CEH) in Neuchâtel.
Er wordt vaak gezegd dat de CEH opgericht is om quartz technologie te onderzoeken, maar eigenlijk hadden ze op het begin helemaal geen interesse in deze quartz technologie. Het eerste product van de CEH leek zelfs veel meer op de Accutron van Bulova waarbij een stemvork gebruikt werd. Het was een ‘stiekem’ project van twee CEH medewerkers (Armin Frei en Rolf Lochinger) die de organisatie richting het gebruik van quartz technologie stuurde. In 1965 werd bepaald dat quartz de richting ging worden van de nieuwe elektrische technologie, maar daar zat de afdeling productie printplaten niet per se op te wachten…
Midden 1965 werd een middenweg gevonden tussen deze kampen, dit vormde het begin van de Beta uurwerken.
Het eerste product van de samenwerking kwam uit in 1967 en werd de Beta 1 genoemd. Dit was een prototype uurwerk, niet gemaakt voor eindgebruikers (productie), het werd ook wel de CEH 1020 genoemd. Deze Beta 1 wordt tot op heden gezien als het eerste quartz uurwerk in een horloge. Let op, dat is dus niet het eerste elektronische uurwerk!
Het horloge werd langdurig getest op chronometer classificatie. De behaalde score was een stuk beter dan de concurrentie, ook beter dan de populaire Bulova Accutron. In totaal werden er 10 stuks getest in Neuchâtel en kwamen ze zelfs beter uit de verf dan de in dat jaar ingestuurde Seiko uurwerken. Een groot probleem met de Beta 1 bleef dat het horloge heel veel stroom gebruikte, binnen minder dan een jaar waren de batterijen op.
CEH bleef doorontwikkelen en kwam al binnen een maand met een nieuw prototype, genoemd de Beta 2. Dit uurwerk had geen ‘dead beat’ functie maar de wijzer gleed rond, vergelijkbaar met de Accutron uurwerken. Dit minder complexe mechaniek resulteerde in een batterijduur van langer dan een jaar. In december 1967 werd de ontwikkeling van een quartz horloge en de productie daarvan door de CEH bekendgemaakt. Het CEH had haast met de productie, want competitie zat hen op de hielen. In 1969 werd een akkoord gemaakt om de productie te verdelen tussen drie bedrijven: Ebauches SA produceerde de quartz kristallen en andere delicate uurwerkonderdelen, Omega maakte de vibratiemotor omdat ze de kennis in huis hadden vanuit de stemvork uurwerken, alles werd in elkaar gezet door Ebauches Electronique SA. Het idee was om 6000 exemplaren van het uiteindelijke Beta 21 (eigenlijk Beta 2.1) uurwerk te produceren.
Helaas waren Seiko en Longines het CEH voor, zij kwamen in 1969 op de markt met hun quartz horloges. De time to market van CEH bleek dus te lang te duren. Hoewel het prototype van de Beta 1 gezien wordt als het eerste quartz horloge, brachten ze het helaas niet als eerste op de markt. In April 1970 werden de eerste exemplaren van de Beta 21 verkocht op de beurs in Basel. Hieronder een aantal merken die verschillende Beta uurwerken gebruikt hebben:
Helaas was het eindproduct maar van korte duur, ongeveer 6000 exemplaren werden geproduceerd in de periode 1970-1972. De belangrijkste redenen om er vanaf te stappen waren de lastige vormfactor (dik, vierkant), het hoge energieverbruik en de hoge productiekosten. Al snel werd de Beta 21 door concurrentie ingehaald (zo ook interne bedrijven bij CEH) en was er weinig markt voor over.
Het CEH liet de Beta 21 nog niet helemaal los en kwam met een verbeterde Beta 22 in de jaren ‘70, van dit uurwerk werden 16000 exemplaren geproduceerd. Tot aan de jaren 80 werden verbeteringen doorgevoerd aan de modules. In totaal zijn er 4 generaties bekend van het Beta 21 uurwerk. Een belangrijk weetje voor iedereen die een Beta uurwerk zou willen aanschaffen. Met de verschillende generaties zou je kunnen inschatten of het uurwerk periodecorrect is. Zie ook de foto voor de visuele verschillen tussen de generaties. Let op, vintage is natuurlijk nooit een exacte wetenschap!
Een historisch belangrijk concept binnen de quartz ontwikkelingen dus, maar een ‘grote flop’ zodra het de markt bereikt had. Een verhaal met een bitter eind voor de Beta uurwerken. Toch zijn ze nog steeds begeerd door verzamelaar, waarschijnlijk door de rauwheid en het interessante verhaal rondom de ontwikkelingen. Na dit hele verhaal eens even wat interactie: Zouden jullie een Beta in de collectie willen hebben?
- Ja
- Nee
Dan ben ik ook wel eens benieuwd welke dat dan zou zijn. Misschien hebben jullie al een Beta uurwerk in de collectie, show ze vooral hieronder! Hopelijk hebben enigen van jullie wat op kunnen steken van mijn zoektocht naar informatie over de beta uurwerken. Deze informatie komt van het ‘vrije’ internet, neem alles met een korrel zout. Deel vooral kennis die nog niet zichtbaar is! Een fijne week en tot de volgende!
Bronnen:
https://grail-watch.com/2020/06/15/ceh-and-the-beta-21-the-history-of-the-first-swiss-quartz-watch/
https://www.hodinkee.com/articles/the-beta-21
Beta 21 [Watch Wiki].
.
