Het was eigenlijk de bedoeling om een handwinder + datum te servicen maar er lag nog een leuk oudje op me te wachten. Een Venus, ik was in de veronderstelling dat er ook een Venus uurwerk in zou zitten maar dat bleek niet correct, het gaat om een FHF 25. Door het ontbreken van Incabloc waarschijnlijk een vroege (40/50’er jaren).
Het horloge loopt niet en dat gaan we oplossen!
De foto’s en beschrijvingen volgen in twee reacties op dit bericht.
Het glas is meervoudig gebroken (haarlijnbreukjes) en hij wil niet opwinden en geeft geen enkele weerstand, in dat geval is waarschijnlijk de veer gebroken. Voordat je begint met servicen zet ik zelf altijd de wijzers op de dezelfde plek om het verwijderen makkelijker te maken.
Eerst maar eens de band losmaken, in dit geval drilled lugs dus lekker makkelijk
Het uurwerk zit met twee schroefjes vast in de kast
Met een schroefje kun je de stift met kroon verwijderen, twee rotaties is in de regel voldoende
De bezel kan apart worden verwijdert, met een mesje in een inham komt deze los
Leg een stukje folie over de wijzerplaat en gebruik een Presto puller (Bergeon #1) om de wijzers eraf te trekken
De wijzerplaat is nog redelijk clean
Het verwijderen van de wijzerplaat gaat via twee schroefjes in de zijkant van het uurwerk
We gaan nu beginnen met het demonteren van het uurwerk
Als je de tirette hebt verwijderd is het altijd verstandig om even een foto te maken van de onderdelen daar onder zodat je precies weet hoe het zat.
Deze veertjes hebben de natuurlijk neiging om weg te springen dus je kunt het beste met een schroevendraaiertje of een houtje de veer plat drukken terwijl je hem loswipt. Of je moet een voorraad veertjes aanschaffen (zowiezo een aanrader!).
Met een Presto puller trek je de minuutpijp los, met een pincet loop je kans deze in te deuken.
We draaien het uurwerk om. Normaal gesproken moet je nu eerst de veer ontspannen, maar dat is in dit geval niet nodig.
Een balans met schroefjes en zonder schokbescherming wijst meestal op een uurwerk van 1950 of daarvoor.
We schroeven de balansbrug los, en pakken het wiel samen met de brug op met een pincet en leggen deze op zijn rug in de stolp.
We gaan de ankerburg losschroeven en pakken daarna heel voorzichtig het ankertje op en leggen deze in de stolp.
Het is altijd handig om even te kijken hoe de raderen in elkaar haken en hoe de overlap eruit ziet om de onderdelen in de goede volgorde uit elkaar te halen.
Dit is een vrij reguliere layout voor een centrale secondewijzer.
Drie raderen verwijderd.
Dit uurwerk heeft een aparte brug voor het centrumrad, die we moeten verwijderen samen met het veertonrad om het centrumrad vrij te krijgen.
Het omkeerrad heeft een rondsel en bestaat dus eigenlijk uit twee delen, vergeet niet dat het schroefdraad is omgekeerd dus je draait deze tegen de richting los.
Alle losse onderdelen zijn nu van de platine verwijderd.
Nu komen we bij de grote boosdoener, de veerton, zet een stevige pincet op de tandwielrand en druk deze omlaag totdat het deksel loskomt
De veer is inderdaad gebroken, het gaat om een oude blauw stalen veer. Hij zit er in met de klok mee.
De oude veer is belangrijk omdat je daarmee kunt bepalen welke nieuwe veer je nodig hebt
Je meet de dikte van de veer (sterkte)
Je meet de breedte van de veer (mag niet hoger zijn dan de ton)
Met de haken aan de schuifmaat meet je de diameter van de veerton (de veer moet voldoende ruimte hebben om te kunnen bewegen en een te kleine veer zorgt voor een te korte gang reserve)
Schrijf alle waardes op, straks moeten we op zoek naar een geschikte veer.
Als je alle onderdelen netjes hebt gesorteerd dan kun je straks in de tegenovergestelde richting het uurwerk weer in elkaar zetten.
Met een pennenhout maak je alle jewels in de bruggen en platine schoon door er voorzichtig in te draaien, eventueel aangekoekte olieresten wrijven je dan los. Eventueel andere aangekoekte troep kun je ook met een houtje loskrabben (hout krast niet)
De balans is een zeer gevoelig onderdeel als je deze in de ultrasoon wilt reinigen dan kun je deze het beste vastmaken aan de platine
Gebruik dezelfde verdeling uit de stolp in vakjes van een reinigingsmandje, anders moet je alles later weer opnieuw sorteren
Ik gebruik een kleine ultrasoonreiniger gevuld met water met daarin een glazen bakje met reinigingsvloeistof. Door het zo te doen verbruik je minder vloeistof en ik kan het bakje verwijderen en dan direct de (delen van de) kast ook reinigen
Ik doe meestal twee of drie keer zeven minuten en dat is wel voldoende
Voordat je de onderdelen in de stolp terug doet moet je zeker weten dat ze droog zijn, blaas deze desnoods droog met een pompje
We zijn klaar om opnieuw te assembleren
Op basis van de afmetingen van de veer moet je dan op zoek naar een passende veer, deze is iets smaller dan de oorspronkelijke veer maar de andere afmetingen zijn spot-on. Het is ook een nieuwere S-vorm veer die een meer constante kracht afgifte heeft. Je legt het plaatje met de veer over de ton en met een houtje druk je deze vanaf de rand omlaag. Zorg er altijd voor dat je de veer in dezelfde richting hebt staan als degene die er uit kwam, anders kun je opnieuw beginnen.
Klem de veerton in een kleine werkhouder, en plaats de veertonas terug, zet drie druppeltjes D-5 olie in streepjes op de veer en een klein beetje in het gat van het deksel.
Leg het dekseltje op de veerton, pak de ton uit de houder en druk voorzichtig het deksel vast, deze maakt een voelbare klik
Leg de veerton in de platine
Plaats het schroefje terug waarmee de stift wordt vastgezet
Plaats eerst het centrumrad en daarna de veertonbrug en schroef deze dan vast. Plaats daarna het veertonrad en het omkeerrad (let op, omgekeerd schroefdraad). Sorry geen foto.
TIP! Inspecteer met de beste loupe die je hebt de asjes van de raderen, als er ergens een puntje of wat dan ook zit dan kun je deze even in de Rodico drukken totdat hij wel schoon is.
Het terugplaatsen van de raderen is lastig, het plaatsen van de raderbrug is ronduit #$@!
Je moet het gewoon een hoop gedaan hebben maar in essentie komt het erop neer dat je de brug heel zachtjes aanduwt en net zo lang friemelt totdat alle asjes stuk voor stuk in de stenen vallen. Gun jezelf hier in godsnaam voldoende tijd voor, een asje afbreken is heel eenvoudig.
Met een oliegever zet je nu wat 9020 olie tussen de as en de steen, een licht witte ring wordt zichtbaar maar kijk uit dat je niet teveel olie geeft.
Dan nu het allerkleinste klusje, er moet wat 9010 olie op de uiteindes van de stenen van het anker. Daarvoor pik ik het ankertje op met een pincet, en tik de olie gever aan met de steentjes. Ik heb helaas maar twee handen… sorry.
We plaatsen het ankertje terug en vervolgens de brug. Je kunt nu met een schroevendraaier de veerton iets opwinden, als alles goed is gegaan dan kun je de achterkant van het anker aantikken die daarop heen en weer springt, als dat niet gebeurt dan zit waarschijnlijk het anker niet helemaal recht (veer ontspannen en dan pas de brug losmaken).
Plaats nu voorzichtig de complete balans terug door deze in een hoek van 45 graden erin te hangen en dan de brug op zijn plaats te draaien. Ik gebruik vaak mijn pompje om hem op gang te helpen, als hij een blikkig geluid maakt dan valt de steen niet in het anker en zul je de balans opnieuw moeten plaatsen.
We draaien het uurwerkje weer om.
We plaatsen de setting lever terug, met je vinger aandrukken en aan de andere kant vastschroeven
Plaats alle onderdelen terug zoals op de foto die je eerder hebt gemaakt, doe altijd wat D-5 olie rond de assen waar onderdelen op draaien. Wees heel voorzichtig met het veertje (ik kan het niet vaak genoeg zeggen)
Druk de minuut pijp terug (met een pincet omlaag drukken) en plaats vervolgens de stelraderen terug.
Leg de wijzerplaat terug op het uurwerk en schroef deze met de schroefjes in de zijkant weer vast
Ik heb de kast in de ultrasoon schoongemaakt end aarna met Peek even flinks gepoetst
Meet de binnenkant van de bezel op met de haken van schuifmaat om passend glas te kunnen vinden, deze is altijd net iets groter dan wat je hebt gemeten, in dit geval 30,2 op 30,0. In dit geval kun je het glas er gewoon indrukken.
Druk het uurwerkje in de kast, plaats de stift en schroef deze vast en controleer of deze werkt (in eerste instantie was dit niet zo waardoor ik de wijzerplaat nog eens los moest halen) en schroef daarna het uurwerkje vast.
Leg met een pincet de urenwijzer neer en druk deze met een wijzerzetter voorzichtig vast, gebruik de kroon om de wijzer een volledige rotatie te laten maken (als hij los zit of de wijzerplaat raakt dan moet je hem losmaken en opnieuw plaatsen), stel hem daarna in op het hele uur
Plaats nu de minutenwijzer en daarna de secondewijzer terug (let op dat je verschillende wijzerzetters gebruikt omdat de afmeting verschilt). Controleer altijd even of de wijzers elkaar niet raken en op het hele uur of alles netjes staat.
Als alles goed is dan kun je de bezel met het glas terugplaatsen.
Eindresultaat na de break
Voor:
Na:
En om de pols
Het is een verchroomde kast dus hier en daar zie je kleine puntjes maar als totaal is het gewoon een heel leuk vintage horloge, die ook nog eens heel behoorlijkt loopt.
Voor:
Na:
En om de pols
Het is een verchroomde kast dus hier en daar zie je kleine puntjes maar als totaal is het gewoon een heel leuk vintage horloge met grappige wijzers, die ook nog eens heel behoorlijk loopt.
Prachtig verslag en mooi gedaan!
He Geert.
Geweldige mooie klok geworden.
Als ik meer tijd had kwam ik bij je in de leer.
Groetje en fijne dagen
zoals gewoonlijk weer super reportage echt leuk elke keer,ik volg het met smart.
Nu nog wel even een mooi nieuw bandje toch?
Mooi leerzaam verslag, Geert, je hebt er weer een goed lopend horloge bij (tu)
Bedankt weer… mooie reportage :~
vraagje… je schreef dat het terugplaatsen van de raderen
een lastig klusje is, is het geen mogelijkheid
zo’n rad op een plakkerig stukje gevouwen post-it te kleven
waardoor je dat rad enigszins kunt bijsturen ?
en je dat rad met je hand een beetje dwars i.p.v. bovenaf
kunt terugplaatsen ?
grt. Gerard
Ik ben weer door mijn voorraad bandjes heen, dus ik moet weer wat gaan bestellen.
Het probleem is een combinatie van het slecht kunnen zien en het formaat, zoals bij dit uurwerk moet je een asje in een jewel wurmen dat je niet kunt zien. Dat is alsof je je pink in een sleutelgat moet prikken in het donker, uiteindelijk lukt het wel maar het kost tijd en is tamelijk frustrerend… 
Dit is voor denk ik veel leden een eye opener, geweldig hoe je dit allemaal
voor elkaar krijgt, ik kan motoren m.n scheepsdiesel motoren het zelfde doen
maar dan hebben we het over andere tandwiel e.a afmetingen
Hoi Geert,
heel leu om dit zo te zien. Heb je destijds een paar keer les gegeven en vind het echt geweldig om te zien dat je er zoveel aan hebt!!! Maakt het voor mij ook leuk om te doen
Nog wat tips voor jou en de anderen die dit lezen.
Allereerst, terugplaatsen plaatsen over gangtrein. Dit is echt een vaardigheid en een combinatie van enkele trucjes. Echter, het belangrijkste is er ervaring mee krijgen(na verloop van tijd gaat het steeds makkelijker), het kost mij geen moeite meer maar heb heb ook al honderden keren gedaan. Er zijn wel enkele trucjes voor, ik zal er enkele uitleggen(zal nog een keertje een topic met tips maken, als ik weer thuis ben(2 weken)). De eerste is alle tandwielen zo recht mogelijk zetten en de brug er recht overheen zetten. Soms valt alles dan meteen op z’n plekje. Indien de plaatsen redelijk losjes over e tandwielen heen valt helpt tikken met een pincet tegen de werkhouder soms ook. De tandwielen bewegen dat iets, waardoor ze soms precies op hun plekje vallen. Wat ook wel eens wil helpen is begonnen met een tandwiel, bijvoorbeeld het middelste tandwiel(secondenrad/centrumrad, afhankelijk van bouw). Daar leg je d plaatsen overheen, zodat die al goed zit, daarna de andere twee met de pincet positioneren(fijne pincet zoals Dumont #5 gebruiken, gaat het makkelijkst). Neem van me aan, het gaat vanzelf makkelijker, kost wat tijd en geduld Overigens is het vaak oefenen met een zakhorloge ook een goed idee, dat wordt het vanzelf een handigheidje wat niet meer dan een minuutje kost.
De basculeveertjes zijn inderdaad vrij springerig, maar ik moet bekken dat ik er zelden een kwijtraak(en genoeg op voorraad, evenals verenstaal). Schroevendraaier gebruiken bij het inzetten en eruit halen voorkomt wegspringen. de schroevendraaier plaats ik altijd in de bocht van de veer zodat deze helemaal, ingesloten is. Vervolgens losmaken zodat de kracht eraf is en vervolgens afnemen. Bij inzetten hetzelfde, klaarleggen en schroevendraaier eroverheen. Daarna positioneer de de langste kant zodat deze onder spanning komt te staan
WAARSCHUWING: test de werking van de minuterie NOOIT zonder dat de tiretteveer teruggeplaatst is, anders kan ik je bijna garanderen dat het veertje wegspringt, en wellicht ook de bascule.
Voor het opmeten van de veer zou ik een micrometer gebruiken, deze is tienmaal nauwkeuriger, wat bij de dikte van een veer vrij belangrijk is, een of meerdere honderdsten te dik en het horloge kan gaan ‘overbanken’/‘prellen’(te hoge amplitude, omslingeringspen balans komt tegen buitenkant anker aan). Bij een te dunne veer kan de amplitude te wensen overlaten. Hoogte komt ook redelijk nauw, maar een paar honderdsten minder kan meestal geen kwaad, te hoog en de veerton sluit mogelijk niet meer. De lengte beïnvloed hooguit de gangreserve, maar ook weer niet zoveel. Een veer voor een ton van 13mm in een ton van 11mm zetten is niet handig, evenals anderen, echter een millimeter verschil kan bij gebrek aan een betere veer meestal geen kwaad. De stelregel is dat 1/3 van de afstand tussen vertonwand en veertonasgat gevuld wordt door de windingen van de veer. In extreme gevallen laat ik dit oplopen tot 1/2 maar verder wil je niet gaan.
Verder, ga vooral zo door!!!
Prima aanvulling Koen!
Er staat hier trouwens een doos met zakhorloge uurwerken en gereedschap op je te wachten…
Altijd leuk als je elkaar een beetje kunt helpen.
Hij is mooi geworden. Prachtig verslag :~
Mooie duidelijke uitleg. En mooi eindresultaat. Kan ik nog wat van opsteken.
Bedankt! !!
:~:~:~:~:~:~:~:~:~:~:~:~:~:~:~:~:~:~:~:~:~:~:~:~:~:~:~:~:~:~:~:~:~:~:~:~:~:~:~:~:~:~::}:}:}:}:}:}:}:}:}:}:}:}:}:}:}:}:}:}:}:}:}:}:}:}:}:}:}:}:}:}:}:}:}:}:}:}:}:}:}:}:}:} enzovoort. Wat een plezier om naar te kijken.
Met veel plezier en bewondering zitten lezen. Thanks 
Ik had vandaag een middag knutselen met mijn mentor Herman, gepensioneerd uurwerkmaker, aan het eind van de dag was er niet meer zoveel tijd over dus maakte hij even een Omega af, demonteren, nieuwe veer plaatsen, in elkaar zetten en smeren in een snelheid die nauwelijks te bevatten is. Dat was indrukwekkend, dit is echt freubelen voor beginners…
Ziet er goed uit. Knap werk.
