Ik zat gisteren mijn vader van 86 te vertellen over mijn ontluikende horloge-hobby, waarop hij zei: 'O, dan heb ik nog wat voor je!'
Twee oude klokjes waar hij nooit meer naar omkijkt (hij draagt al jaren een Seiko Kinetic, tot volle tevredenheid.)
Eerst deze, het oude hangertje van mijn moeder. Ik denk eind jaren 80 ergens, dus niet heel oud. Hel loopt prima, merk is Quinn, wat ik niet ken. Leuk, en vooral klein!
En in de hand, het is echt een kleintje:
Het andere horloge was het zakhorloge van mijn opa, die nu 120 zou zijn geweest, dus ik schat het zo’n 90 tot 100 jaar oud. Stuk, helaas, de balans ligt er los in. Bovendien is het achterdeksel afgebroken. Volgens mij was het een goedkoop klokje, opa was geen rijk man, ik zie nergens enig merkteken staan, behalve ‘metal’ in het binnendeksel. Reparatie lijkt me een lastige klus ivm de onderdelen, maar ik ben blij om hem te hebben!
Voor wat het zakhorloge van grootvader betreft kloppen alle vermoedens: een typisch goedkoop uurwerk, over het algemeen van Franse huize en uit het begin van de twintigste eeuw, met cilindergang en slechts maximaal zes lager- en dekstenen. De kast is meestal van al dan niet verguld zilver (zilvermerken aanwezig?). De secondewijzer is óf veel te kort óf gedeeltelijk afgebroken.
Wanneer het niet loopt zou ik het maar zo laten, want zelfs als het uurwerk weer in optimale conditie zou zijn, zullen de prestaties alleen maar tot grote teleurstelling leiden. De cilindergang is nu eenmaal geen vrije gang, is daardoor sterk afhankelijk van de aanwezigheid en conditie van de olie (die ook nog eens de neiging heeft te verlopen) en heeft daardoor geen schijn van kans tegen een moderne ankergang. Die horloges waren toentertijd aanzienlijk duurder.
Wel een leuke herinnering natuurlijk aan een tijd waarin de secondewijzer nog niet zo dwingend was als tegenwoordig.
Komt in de buurt, maar heeft wanneer ik deze tekening met de foto vergelijk te rechte bruggen en kloven en ook is de palling technisch anders uitgevoerd.
Dergelijke uurwerken zijn slechts zelden met zekerheid aan een bepaalde fabrikant toe te schrijven.
Kijk, dat is leuke informatie, dat wist ik allemaal nog niet. Dank daarvoor!
Nou moet ik dus gaan uitzoeken wat het verschil is tussen een cylindergang en een ankergang. Leuk, heb ik weer wat te puzzelen. (Als iemand een link heeft waar het wordt uitgelegd, hou ik me aanbevolen.) Zo leer ik stap voor stap steeds meer over de werking van een uurwerk. Echt geweldig boeiend.
Repareren laat ik maar zitten inderdaad, ik was al bang voor zoiets, dat gaat me te ver. Misschien dat ik wel ga proberen om die losliggende balans weer op zijn plaats te krijgen. Dit lijkt me een mooie gelegenheid om eens voorzichtig een schroefje los te draaien.
Die losliggende balans zal helaas wel losliggend blijven, want dit probleem duidt onvermijdelijk op een gebroken tap (wellicht twee tappen) of een gebroken cilinder. De as van de balans van een cilindergang is namelijk niet massief, maar een hol stalen buisje dat op een bepaalde plek voor ongeveer de helft en op een tweede tot een kwart van de totale omvang is weggeslepen. En op die laatste plek pleegt zo’n cilindertje weleens te breken. Kijk maar eens met een goede loep naar het stalen rad onder de balans met die pantoffelvormige tanden op steeltjes; die tanden drijven de balans rechtstreeks aan.
Er zijn genoeg websites te vinden waar de verschillende echappementen worden besproken. Probeer bijvoorbeeld eens de site-in-opbouw van de Alliance Horlogère http://hiro.alliancehorlogere.com/en/Main_Page
. Ook Wikipedia heeft de nodige pagina’s over horlogetechniek. Er is heel veel te leren, maar ga niet prutsen zonder de nodige kennis, want dan wordt de schade over het algemeen alleen maar groter!
Voor het repareren van deze gang zijn naast passende reserveonderdelen speciale gereedschappen nodig en er zijn maar weinig horlogemakers die nog aan een dergelijke reparatie beginnen. Daar komt bij dat verreweg de meeste uurwerken niet bepaald van de allerbeste kwaliteit zijn.
Succes met het vergroten van de kennis en vriendelijke groet,
Robbert
Dankjewel! Vergroten van mijn kennis is het voornaamste doel. Ik heb inmiddels wat sites gevonden, en de cilindergang begint duidelijk te worden. Inderdaad een stuk eenvoudiger dan de ankergang.
Maar ik word nog steeds stil van een echappement. Wat een briljante uitvinding is het toch.
De anker- en cilindergang zijn slechts twee van de vele pogingen hét ideale echappement te ontwerpen en ook nu zijn er nog mensen die het ondanks de hegemonie van de Zwitserse ankergang (en het kwartsje natuurlijk) nog altijd blijven proberen. Meestal schieten die pogingen het ultieme doel ver voorbij, maar soms blijkt er toch nog verbetering mogelijk te zijn zoals George Daniels met zijn coaxiaalgang (ingebouwd in sommige Omega-horloges) heeft bewezen.
Het enige niet-eenvoudige onderdeel van de cilindergang is het cilinderrad waar ik eerder op wees, maar dit stalen rad kon aan het begin van de vorige eeuw uiteindelijk machinaal geproduceerd worden en droeg daarmee bij aan de opkomst van de cilindergang als goedkoop alternatief voor de ankergang.
Zeldzame dan wel curieuze echappementen verzamelen is voor sommigen zelfs een doel op zich. Er bestaat overigens een veel beter uitgevoerde cilindergang en wel die van de beroemdste horlogemaker aller tijden: Abraham Louis Breguet. Veel nauwkeuriger was die overigens niet, maar wel aanzienlijk fraaier uitgevoerd en vooral robuuster.
Wellicht wat theoretisch, maar wel leuk om op te zoeken: de cilindergang is eigenlijk afgeleid van een ander ‘rustend’ echappement voor klokken, namelijk de Grahamgang (en die wordt nog altijd toegepast).
Nogmaals veel plezier met de horloges en succes met de kennisvergaring.
Robbert
P.S. Uiteraard dat defecte horloge niet opwinden, want ook de veer kan onherstelbare verwoestingen veroorzaken. Wanneer de veer al op spanning staat, probeer deze dan te ontspannen door aan de kroon te draaien, met een houtje o.i.d. de pal naast het kroonrad te hinderen tussen de tanden terug te draaien en dan de kroon langzaam tussen de vingers te laten slippen.
