Na het gepriegel aan het minuscule Tissot dameshorloge was ik wel weer even toe aan iets groters. Nu had ik in de voorraad projecten nog een Tissot zakhorloge uit 1928 liggen met een 18’’’ (40.5mm) caliber, lekker groot dus. Zoals wel vaker bij oudere Tissot horloges is er op het uurwerk geen kalibernummer te vinden. Ik heb wel foto’s gezien van een identiek (maar iets nieuwer) kaliber waarop “cal. 210” vermeld staat, ik denk dus dat het hier ook om een 210 gaan.
Het is alleen wel een behoorlijk afgeragd exemplaar, genoeg werk aan de winkel dus. Deze keer wel “voor” foto’s gemaakt, eerst maar eens daarmee beginnen dan.
Aan de voorkant valt al gelijk op dat er het nodige mist: de wijzers en het glas ontbreken volledig. Aan de vele krassen op de wijzerplaat te zien heeft het horloge een lange tijd zonder glas in een rommelbak gelegen ofzo.
De achterzijde is er niet veel beter aan toe; het scharnier van het deksel is gebroken en er zit een enorme laag koperoxide aan de binnenkant. Verder heeft een of andere onverlaat gedacht dat het wel beter zou worden door er met iets scherps in te gaan krassen. 
Het uurwerk loopt niet. Ik constateer gelijk al de nodige problemen: de balans ligt los onder de kloof, dus hoogst waarschijnlijk zijn de tappen wel gebroken, de palveer ontbreekt of is gebroken en de kastschroeven zijn weg.
Ik ben gelijk al even met een etsend polijstmiddel bezig geweest om de koperoxide van het deksel te verwijderen, wat redelijk gelukt is, al zijn de krassen daarmee uiteraard niet verdwenen.
We beginnen met het verwijderen van de bezel waardoor het uurwerk uit de kast genomen kan worden.
De wijzerplaatschroeven een slagje verdraaien:
Zodat de wijzerplaat eraf kan:
En het uurwerk op de klem; past gelukkig net, zo ver heb ik die klem nog nooit open gehad.
Ik haal de balans eruit maar de tappen lijken er nog aan te zitten; vreemd. 
Verder zie ik wel dat er de nodige balanceerschroefjes ontbreken en de spiraalveer is aan alle kanten verbogen dus deze balans is evenwel een redelijk drama.
De palradschroef gaat er moeilijk uit en het dat is meteen wel duidelijk waarom, deze schroef zit nauwelijks nog schroefdraad op., het lijkt er zelfs een beetje op of iemand een schroef met linkse draad gebruikt heeft, terwijl de tonarbre toch echt rechtse draad heeft.
Gelukkig lijkt de draad in de tonarbre er niet echt onder geleden te hebben.
Intussen is het uurwerk al aardig leeg, nu de raderkloof eraf:
En de raderen eruit:
Uurwerk omdraaien en het wijzerverzetsysteem verwijderen:
Normaal ligt mijn stolpje niet zo vol met een simpele handwinder, maar deze stukken zijn echt groot! 
Inspectie van de onderdelen: deze deksteen is duidelijk gebroken, en er zit ook een duidelijke put in gesleten al is dat op deze foto niet goed te zien.
Veer uit de trommel. Dit is een heel andere vorm dan ik van een horlogeveer gewend ben dus maar even een vraagje het forum op geslingerd. Gelukkig was daar @Koen, onze specialist in zakhorloges zodat ik nu weet dat dit normaal is voor zo’n oud zakhorloge en dat deze veer nog best bruikbaar is al zal de amplitude wel wat lager zijn dan bij een moderne veer.
De gebroken lagerstenen moeten uiteraard vervangen:
Vervangende stenen zijn beschikbaar in per 1/10e mm oplopende maten, en dat past uiteraard niet precies, hier moet dus even de ruimer aan te pas komen.
Ik heb helaas (nog) geen stenenpers dus ik gebruik hier even mijn wijzerpers om de steen er via de achterkant in te persen. De steen moet gewoon vlak met de achterkant komen dus dat is hier niet zo’n probleem.
De radiale lagerstenen van de balans lijken gelukkig nog wel in redelijke staat; vervangen is op dit moment ook geen optie want daarvoor moet je toch echt een stenenpers hebben om de stenen op de juiste diepte te kunnen zetten.
De stenen zijn zo te zien gezekerd door een tikje met een pons rondom het gat; gelukkig heb ik een ronde gatenpons in de juiste maat dus ik geef de plaatjes een tikje achteraan waardoor de stenen goed vast zitten.
Ook in de mandjes van de Elma is het dringen geblazen met die grote stukken.
En draaien met die handel:
Na het drogen weer alles schoon en droog onder het stolpje:
Ik begin maar weer met het plaatsen van de veer in de ton. Mijn grootste verenwinder is helaas nog veel te klein voor deze veer dus dat wordt handwerk. Niet echt een probleem overigens met deze maat veer.
Een paar drupjes D5 op de veer en de lagering van de tonarbre en dan kan de ton weer dicht:
Nu de raderen in de platine plaatsen:
En dan veel pielen om de raderen in de juiste gaatjes te laten vallen, vier stuks in dit geval. Daarna olie geven; het ongesteende centrumrad D5, de rest 9010.
Veerton weer in het uurwerk:
En (na het plaatsen van de tiretteschroef) de tonkloof erop:
En vastschroeven. Even opletten; de voorste schroef is korter, anders kom je aan de andere kant in de problemen met je wijzerverzetsysteem.
Monteren van het wijzerverzetsysteem, drupje D5 op de lagertjes…
…en een likje vet aan de hebelveer en de andere contactpuntjes:
Kroonrad en palrad erop. Kroonrad heeft linkse schroefdraad, het palrad hier niet. Palveer en palradschroef komen van een donorwerkje.
Bij het testen van de radertrein kom ik erachter dat de veerton niet goed meer draaien wil, dus de tonkloof er weer af. Veel gepuzzel later ontdek ik dat de palschroef te lang is en door de kloof heen tegen de veerton aan komt. Niet de originele schroef dus; er is veel gerommeld met dit uurwerk. Schroef iets ingekort en het probleem is verholpen.
Anker en ankerkloof plaatsen. Ankerpaletten smeren met 9415.
Smeren van het balanslager. Dit is een heel gepruts bij dit uurwerk. Normaal blijft de olie goed in het midden zitten doordat de radiale lagersteen een bolling heeft. Bij dit uurwerk zijn de radiale lagerstenen gewoon vlak waardoor de olie elke keer naar een hoek trekt. Ik heb het wel tig keer opnieuw gedaan, ook met de “doorprikmethode” maar het blijft lastig. Er moet uiteindelijk een vrij grote druppel olie tussen om te zorgen dat het op z’n plek blijft zitten.
Deksteen op het uurwerk:
Zelfde verhaal bij de balanskloof:
Omdat de originele balans nogal verklungeld is heb ik een nieuwe op de kop getikt. Die is weliswaar voor het nieuwere 40.5 kaliber maar zou volgens diverse bronnen in elk geval dezelfde balansstaf hebben en ook de beat rate is gelijk, ik hoop dus dat dit gaat werken, een nieuwe balans voor een cal. 210 is nergens te vinden.
Balans op de kloof plaatsen; het kompas heeft hier geen sluiting, het zijn gewoon twee pinnetjes waar de veer tussen moet vallen. Dat is wel makkelijk, maar hij valt er ook weer makkelijk tussen vandaan…
Balans erop en de timegrapher app erbij. Eerst maar eens de beat error corrigeren; dat is echt een !@#$%-klus bij zo’n uurwerk met vaste pitonhouder:
- Beat error meten - balanskloof eraf - balans van de kloof af halen - op een bruikbare ondergrond leggen (ik leg hem maar weer even in de originele verpakking) - met een schroevendraaiertje in de kraag van de balansveer deze en tikje draaien - balans weer op de kloof - kloof met balans weer op het uurwerk - opnieuw meten - nog niet goed - weer opnieuw.
Heb denk ik wel twintig keer die balans eraf gehad, dat gaat je echt de keel uithangen. Ik snap niet dat ze die draaibare pitonhouder niet veel eerder uitgevonden hebben.
Ik krijg de beat error uiteindelijk redelijk netjes al is de amplitude zoals verwacht laag. Vreemd genoeg moet ik de kompasnaald compleet buiten het uurwerk draaien om de beat rate in orde te krijgen. Ik snap er niks van, heb ik dan zulk slecht werk geleverd? Ik bekijk eens wat foto’s van een 40.5 kaliber en ineens zie ik het, de 40.5 heeft een recht doorlopende kompasnaald en bij deze 210 staat de kompasnaald onder een hoek van ongeveer 135 graden ten opzichte van het kompas. De spiraalveer is dus veel te lang. Op deze manier past het uurwerk niet in de kast omdat de kompasnaald buiten het uurwerk uitsteekt. Ik probeer de pitonpin te schuiven op de spiraalveer wat volgens mij moet kunnen, maar die zit muurvast. Dan zou ik de veer moeten afknippen en een nieuwe pin monteren. Het stuit me een beetje tegen de borst om deze gloednieuwe balans meteen te verknippen. Bovendien is het verschil in beat rate tussen verschillende standen erg groot (2-3 minuten per dag) dus ik ben toch ook niet helemaal zeker dat de tappen van deze balans helemaal goed passen.
Ik ga dus toch nog eens wat anders proberen. Eerst een balans uit een donor geprobeerd, maar die wil alleen in horizontale stand lopen en is bovendien zo krom als een hoepel, dus dat wordt niks.
Terug naar de originele balans uit dit uurwerk. De tappen blijken niet gebroken, dus waarschijnlijk was de balans gewoon naast het lager geprikt waardoor hij los onder de balanskloof lag.
Er ontbreken een aantal balanceergewichtjes, dus ik controleer eerst maar eens of de balans in evenwicht is, wat inderdaad niet het geval is. Met wat schroefjes uit een donorbalans maak ik hem weer in evenwicht en buig de kromme spiraalveer weer in de juiste vorm.
Uiteindelijk is hij een fractie te zwaar waardoor de kompasnaald toch weer vrij ver naar buiten staat, maar hij steekt in elk geval niet buiten het uurwerk uit. Uiteraard moet nu weer de beat error in orde gemaakt worden dus weer tig keer die balans erop en eraf. Verder even weinig foto’s van gemaakt. Ook is het verschil in rate in de verschillende standen weer vrij groot. Mogelijk zijn de radiale lagerstenen van de balans toch niet best meer, maar vervangen is nu even geen optie, eerst investeren in gereedschap.
Nu maar even verder met de kast. Eerst maar eens de beschadigde deksel aanpakken. Ik had door de loep al gezien dat de meeste krassen minder diep waren dan de ingeslagen tekst en tekens dus ik heb goede hoop dat ik de meeste krassen kan verwijderen zonder dat de tekens verdwijnen. Eerst met p400 flink tekeer gegaan tot het grootste deel verdwenen is:
Dan p2000:
En P3000;
En ten slotte met autopolish. Het is nog niet helemaal krasvrij, vooral rond de tekst, maar als ik nog verder ga verdwijnt de tekst, dus ik laat het even hierbij; dit is al een enorme verbetering, en meer dan ik voor mogelijk hield.
Nu nog een nieuw scharnier. Gelukkig heeft mijn schoonvader die klokkenmaker is een enorme hoeveelheid pennen en bussen, dus hij is even voor me achter de draaibank gekropen en heeft een pennetje en busje in exact de juiste diameters geleverd: 
Busje op lengte gemaakt en afgetekend waar hij komen moet:
Om snel genoeg warmte erin te krijgen mijn levensgevaarlijke Chinese pook opgestart:
En de boel gesoldeerd:
De busjes in de kast zijn ook niet helemaal recht meer dus krijg ik de pen er niet goed in. Dus maar even recht doorboren met boortje 0.9mm
Pen erin getikt en de eindjes schuin afgevijld:
Nieuw glaasje van Cousins. Helaas is mijn glasklem ook veel te klein voor dit maatje glas, dus ook hier moet het met de hand. Dat lukt eerst niet, maar nadat ik een heel klein “zoekrandje” aan het glaasje geslepen heb lukt het wel na het nodige trek- en duwwerk.
De krassen op de wijzerplaat is weinig aan te doen, ik maak hem een beetje schoon in een sopje, maar dat was geen handige zet, zeepsop is basisch, waardoor de markers zwart uitslaan. Met een beetje poets krijg ik ze wel weer glanzend. Leermomentje.
Ik twijfel of ik nog iets aan het logo moet doen, maar toch maar een poging gewaagd. Een uurtje zitten prutsen met zwarte markers en een penseeltje. Het logo ziet er nog steeds “beschadigd” uit wat goed bij de rest van de wijzerplaat past, maar er staat in elk geval weer Tissot.
Weer terug naar het uurwerk; uurrad en bladveertje geplaatst:
En de wijzerplaat erop:
Wijzerplaatschroeven er eerst inschroeven, wijzerplaat erdoor en dan een half slagje terug draaien:
En de wijzers erop; geblauwde wijzers van een (Tissot) donorwerk. Ik heb het vermoeden dat op dit klokje eigenlijk vergulde wijzers horen, maar daar is lastig aan te komen, ook universeel kan ik alleen maar geblauwd vinden. Het misstaat overigens niet.
Bij het in de kast plaatsen van het uurwerk blijkt de soldering van het schanier niet sterk genoeg en klettert de achterdeksel er weer af; grmpf, dat moet dus weer opnieuw. Dit keer iets royaler met tin geweest, hopelijk blijft het nu wel zitten.
De wijzer zit nog iets te hoog en komt zo tegen het glas aan. Ik buig hem nog iets naar beneden (wel opletten dat ze elkaar niet raken!) en klik de bezel erop.
En klaar. Nog even een paar plaatjes van het eindresultaat.
Wie maakt er nou om 5 over 1 een foto van een horloge? 
Nog maar eentje dan. 
En nu maar eens kijken hoe het klokje in de praktijk loopt, misschien dat ik nog een keer die lagerstenen van de balans vervang of er een nieuwe veer in zet.
Allemaal bedankt voor het kijken en @Koen en @Floris155 bedankt voor de adviezen; het was voor mij weer een heel leerzaam project, al ben ik zoals gewoonlijk weer niet 100% tevreden.
Groet, Wilko
Erg leerzaam ook en fijn dat je dat hebt gedeeld. Dank! 
