Een paar dagen geleden schreef ik iets over een tweetal wekker horloges die @Basvg meebracht. Dat wil zeggen twee waarvan ik er een mocht uitkiezen, de andere zou bij Bas blijven. Over het Avantic horloge dat bij Bas zal blijven wonen kun je hier lezen:
Ik koos voor het Pontifa horloge, hierboven rechts op de foto. Beide horloges zijn hier nog in de staat zoals Bas ze bij mij binnen bracht.
Waarom de Pontifa? Zo’n keuze is altijd iets van het moment, beide horloges vond ik aantrekkelijk. De Avantic door zijn uitgesproken vintage uitstraling, de Pontifa door zijn iets moderner ontwerp, het typisch jaren ’70 bijna vierkante kastje van roestvrij staal sprak mij wel aan. Mede dankzij de RVS behuizing zag de Pontifa er ook iets minder ‘afgeleefd’ uit en dat leek mij ook wel prettig. Dat het er cosmetisch goed uitziet en dan technisch toch nogal eens tegen kan vallen, bleek later, maar daarover volgt verderop in dit topic nog wat meer. Beslist geen kritiek voor Bas, want zijn horlogegeschenkjes zijn altijd welkom en bovendien moet je voor een gegeven paard altijd extra lief zijn ook al zitten er wat rotte tandjes in de bek. Daar zorgen de tandjes des tijds anders zelf wel voor.
Het werd dus de Pontifa voor mij.
Een nieuwe aanwinst? In zekere zin wel, maar vooral een nieuw project, bleek al snel.
Voor ik verder ga vertellen over het horloge in kwestie, eerst een stukje geschiedenis.
Het merk Pontifa is voor zover ik weet niet bepaald bekend, dus er moest het nodige opzoekwerk verricht worden om er wat meer over te weten te komen. Eerst natuurlijk Mikrolisk, die gelukkig direct reageerde met een duidelijke merk registratie:
Ik ga eens verder Googelen en vind dan dit: Pontifa - Grail Watch Wiki
Ik laat Google Translate er maar gelijk op los en met enige aanpassingen mijnerzijds komt er dan een leesbaar stukje geschiedenis uit.
Pontifa - Eigenaar is M.T. Stauffer-Jeune, maar de firma werd in 1865 al opgericht door zijn vader, Henri Stauffer. Het bedrijf produceerde zak- en armbandhorloges, ultradunne horloges, chronografen, stopwatches, klokken, wekkers en speciale apparatuur. Marc-Thimothee Stauffer was de zoon en werd daarom Stauffer-Jeune (junior) genoemd.
De horloge- en klokkenfabrikant was gevestigd in een klein plaatsje in de Zwitserse Jura, vlak bij Le Locle: Ponts-de-Martel. De firma was actief vanaf ca. 1910 tot de jaren 2000. Het schijnt zo te zijn dat de eerdere generatie het bedrijf al medio 19e eeuw had opgericht, maar dit wordt niet ondersteund door primaire bronnen. Mogelijk verwijst 1910 naar het begin van de horlogeproductie door de familie Stauffer of naar de horloge-industrie in Ponts-de-Martel in het algemeen: Hieronder een (niet vertaald) overzicht over de horlogebedrijvigheid in Ponts-de-Martel zoals vermeld op de Wiki-Grail website.
Pontifa - Also called M.-T. Stauffer-Jeune, Pontifa was founded in 1865 by Henri Stauffer and produced pocket and bracelet watches, ultra-thin watches, chronographs, stopwatches, clocks, alarm clocks, and speciality equipment.
Mathey-Tissot - Founded in 1886 .php/1886) by Edmond Mathey-Tissot, the company produced complicated watches, high-end pocket and wristwatches, and chronographs.
Martel Watch Co. - Founded in Le Locle in 1911 and moved to Ponts-de-Martel in 1914, focused on complicated watch movements and related to Universal Genève and Zénith.
S. Jaquet-Huguenin, Robert Guye, and the Fabriques de Balanciers Réunies
Dubey & Schaldenbrand - Founded in La Chaux-de-Fonds in 1946, Dubey & Schaldenbrand was re-started in 1995 by Cinette Robert in Ponts-de-Martel
(de linkjes - in blauw - komen van de wikigrail watch com site)
M. T. (Marc-Timothée) Stauffer-Jeune (1874-1950) richtte in 1916 zijn eigen horlogemakerij op in Ponts-de-Martel. Het bedrijf verkocht in 1926 een rattrapante chronograaf onder de naam Pontifa en produceerde ook calibers die waren afgewerkt volgens de Geneefse standaard. De merknaam Pontifa werd pas vanaf begin jaren 1920 werd gebruikt. Het zou uiteindelijk de naam van het bedrijf worden en 8 decennia in gebruik blijven.
M.T. Stauffer werd geboren op 21 januari 1874 en stierf op 8 november 1950. Hij stond bekend als “Stauffer Jeune” of “de jongere Stauffer”.Hij studeerde in 1893 cum laude af aan de horlogemakers school in La Chaux-de-Fonds.
Het bedrijf werd voortgezet door Marc A. Leuthold (1902-1963) tot in de jaren 1960. Men produceerde ultradunne horloges, chronografen en alarmhorloges, maar Pontifa specialiseerde zich met name in reiswekkers en 8-daagse klokken. Later in de tijd produceerde men ook elektrische klokken. Leuthold overleed in 1963.
Pontifa SA bleef klokken produceren in Les Ponts-de-Martel tot in de jaren 2000.
Of het bedrijf op dit moment nog actief is werd mij op het moment van schrijven niet helemaal duidelijk.
Verder doorgezocht in Mikrolisk op ‘Stauffer’ komt er een veel grotere lijst tevoorschijn. Veel Stauffers zijn mogelijk allemaal familie, maar alleen M.T. Stauffer uit Ponts-de-Martel verwijst naar het merk Pontifa. Marc-Timothee Stauffer-Jeune en later Marc Leuthold voerden ook nog de merknamen *Pontif, Pontifex en onder de eigen naam Stauffer werden ook kookwekkers vervaardigd.
Het wemelde kennelijk van de Stauffer’s in die streek, want in het eveneens nabijgelegen centrum van de horloge-industrie in de Zwitserse Jura La Chaux-de-Fonds zien we:
Auguste Robert Stauffer & Fils
Adolphe Stauffer
Stauffer, Sons & Co. – Atlas Watch Co., later overgenomen door Nicolet fils & Cie.
Verder vinden we ook nog een Francis Claude Stauffer uit Fleurier, een Emile Stauffer, een Francis Robert Stauffer, een Etienne Stauffer en de met een kanon als beeldmerk werkende
Maxim Stauffer, gelieerd aan Charles Nicolet.
In totaal met een mer a boire aan verschillende merknamen, kijk daarvoor zelf maar even bij de ingang ‘Stauffer’ op Mikrolisk. Aardig om te zien in dit lijstje is de verbinding met de ook al even ingewikkelde familieclan met de diverse firma’s ‘Nicolet’. Waarschijnlijk allemaal familie en aangetrouwde familie met allemaal eigen horloge gerelateerde bedrijven en fabriekjes.
Nog eentje dan, vanwege het mooie merkbeeldje: Maurice H. Stauffer, met het merk ‘Stauffer 76’, maar die zat in 1934 wat verder weg, in Chicago, USA.
Verder op het web is er nog veel meer Stauffer info te vinden, inclusief plaatjes en oude advertenties. Ik heb echter geen duidelijk expliciete verwijzingen meer gevonden naar ‘mijn’ Stauffer, de oprichter en eigenaar van het merk Pontifa.
Hieronder een link naar een site met nog wat meer Stauffer parafernalia.
Over de Pontifa horloges heb ik op het grote web niet veel historische informatie meer kunnen vinden. Wel worden er regelmatig via allerlei veiling en verkoop sites Pontifa’s aangeboden, maar dat zijn voornamelijk wekkers. Op Auctionet stond een prachtig wekker/zakhorloge, verkocht (in 2020) voor 27 Euro (!) Niet antiek, want zo aan de bouwwijze van het uurwerk te zien met een variant van het zelfde Kaliber als in mijn jaren 1970 Pontifa. Voorts zie ik nog een gebruikt modern wekker polshorloge bij een chique juwelier - veilinghuis, Lionel Meylan uit Lausanne. Dat zal dus ook niet echt een goedkoop ding geweest zijn.
Verder toont de zoekactie op Google nog wel veel echte wekker klokken en zgn. reiswekkertjes, waarvan hier dan nog maar een paar plaatjes:
Tenslotte vond ik in mijn eigen verzamelde documentatie nog twee advertenties, afkomstig uit de onuitputtelijke Davoine catalogi van resp. 1955 en 1958
DIt was het geschiedenis college van vandaag, nu weer terug naar ‘mijn’ Pontifa. Ik ben er de afgelopen avonden mee aan het werk geweest en ik kwam, ondanks dat het aanvankelijk best nog wel een gaaf horloge leek de nodige ‘issues’ tegen. Zeg eigenlijk maar narigheid.
Hieronder eerst nog maar even een foto’s van de Pontifa ‘dans son jus’:
Best een aardig ding toch? Eerst maar even wat pluspunten:
- Redelijk gave stalen kast.
- Mooie strakke achterkant.
- Grappig stalen bandje. Niet origineel denk ik, maar netjes. Ik houd niet van die stalen handboeien dus gaat ie er tòch af, maar daarover later.
- Het machientje functioneert. Opwinden gaat wat zwaar, maar het ding loopt na 24 uur nog steeds redelijk op tijd. Tijd verstellen werkt. Het horlogedeel is dus in principe in orde, al zal een serieuze service wel noodzakelijk zijn.
- Het wekkerdeel is óók functioneel. Het laat zich opwinden, je kunt de wekker stellen en die loopt desgewenst ook op tijd af . PRRRRRRT! Alarm is een groot woord, maar aan de pols hoor en voel je ‘m, dus je kunt ermee parkeren, een ovenschotel in de gaten houden of je (klein)kind op tijd uit school halen. Een zacht eitje koken gaat niet echt, daarvoor is de marge om hem op tijd te zeten te groot en te onnauwkeurig. Maar dat is allemaal theorie, voor dat soort zaken hebben we tegenwoordig een mobieltje.
Nu de narigheden… met foto’s:
Van een schroefdeksel met allemaal rechte kantjes word ik doorgaans wat zenuwachtig, want als zo’n ding een beetje goed vastgedraaid – of vastgerot – zit krijg je ‘m zonder speciaal gereedschap – een passende meerkantssleutel – niet open. Deze 14 kants moersluiting, een ring met daaronder een los deksel, zat gelukkig niet zo erg vast en ging redelijk gemakkelijk open. Ik gebruikte daarvoor een glazenklauw. Niet mijn mooie Bergeon, die wilde ik daar niet op verpesten, want als het deksel te vast zit verbuig je de pootjes. Maar ik heb ook nog zo’n goedkope Chinese klauw en daar durfde ik het wel mee te proberen. Gewoon op de randjes klemmen, draaien en daar ging ie. Los!
Eenmaal open is het wel een beetje schrikken:
Het ding is van binnen verschrikkelijk viehies! Rubberprut in het deksel waar een sluitring hoort te zitten. Oxide aanslag en zelfs iets wat op lijmresten lijkt op de rand van het deksel. Het is een wonder dat het uurwerk, een AS 1930, nog loopt.
Dat het een kaliber AS 1930 is, weet ik inmiddels uit de gegevens van de roze Ranfft pagina want (volgens de timegrapher) loopt dit uurwerk met 21600 bewegingen per uur, i.t.t. het uurwerk in de Avantic wekker van Bas die op 18000 loopt en dat is dus een AS 1475. Het is maar dat je het weet.
Het volgende probleem dient zich aan. Om e.e.a. te kunnen schoonmaken, moet het binnenwerk uit het kastje. Dan heb ik het voorlopig alleen nog maar over de kast, het uurwerk laat ik uiteraard graag aan Bas over. In elk geval moeten de beide opwind asjes met de kroontjes er uit.
Het asje van het horloge deel gaat prima. Tirette schroefje 2 slagen los, het asje, met zwarte prut er aan, komt los.
Dan meldt zich de volgende narigheid. Het tirette schroefje van het wekkerdeel. Roest en half afgebroken! Geen beweging meer in te krijgen. Het horloge volgieten met Cola of met kruipolie lijkt me geen elegante oplossing. De voorlopige remedie is een ander paardenmiddel: Alleen de kroon er af halen en het asje laten zitten. Daar is wat voorzichtigheid voor nodig maar ik heb dat eerder zo gedaan. Eerst de fixatieschroefjes lossen die aan de binnenring / spacer/ centreer ring, of hoe noem je zo’n ding, zitten. Dan de ring er uithalen. Dat gaat niet zo maar. Er is zo veel vuil dat ie letterlijk vastgerot zit. Met een scherp tandenstokertje ga ik eerst het ergste vuil rondom wegkrabben en dan met een schroevendraaier op een voor het uurwerk enigszins veilige plek de ring los wrikken. Of ik een blik verf aan het open maken ben! Maar de ring komt er uit! Dan is er ruimte tussen het uurwerk en de binnerand van de kast en kan ik met een klein tangetje het asje van de wekker vast grijpen om aan de buitenkant het kroontje los te kunnen draaien. Vervolgens wurm ik millimeter voor millimeter, heel voorzichtig om het asje niet te breken, het uurwerk met asje en al uit de kast.
Alles is vies vies vies en ik blaas en borstel voortdurend stukjes vuil weg om zo veel mogelijk te voorkomen dat er deeltjes troep in het uurwerk terecht komen. Wonder boven wonder blijft het uurwerk gewoon doorlopen! Diepe zucht: het uurwerk is er met wijzerplaat en al zo te zien onbeschadigd uit gekomen! Nu kan ook het glas van binnenuit uit het kastje worden gedrukt. Waarom niet met de glasklauw?
Dat komt zo. Eerst foto’s.
Het wekkerdeel asje kan er niet uit, want: kapotte tirette schroef. Kroontje er af, het binnenwerk moet met as en al er uit
Een aardige bonk roest rondom de tirette en de tigue. Het uurwerk kan veilig apart gelegd worden en het glas is ook uit de kast.
De spacer ring, het glas met de indexring vanaf de achterzijde en rechts het glas aan de voorzijde.
Vies, vies, vies. De foto’s spreken voor zich.
Het glas met de ring is een gevalletje narigheid apart. De constructie is hetzelfde als bij een glas met een zogenaamde spanring. Alleen is die spanring (meestal van staal) hier vervangen door een metalen ring met de minuten index. Zo’n glas met spanring wordt doorgaans in de kast geperst. Met een glasklauw gaat dat niet, ook eruit halen gaat niet met een glasklauw, omdat de spanring voorkomt dat het glas iets ingedrukt wordt bij het plaatsen en verwijderen. Gebruik je tòch een klauw om het glas er af te halen, dan vermoord je meestal het glas. Dat levert de typische beschadigingen aan de zijkant van het glas op die je hier ook ziet: een breuk in de rand. Iemand heeft waarschijnlijk eerder geprobeerd het glas ‘in te knijpen’ en dan krijg je vrijwel altijd schade. Alleen heel voorzichtig de klauw op het randje vastzetten vast zetten en dan voorzichtig met een draaiende beweging het glas er geduldig uitwurmen wil wel eens werken, maar vaak gaat het mis. Met geweld de klauw vastdraaien om de glasrand te krimpen gaat echt niet! Helaas hier ook niet, dus helaas een kapot glaasje. Jammer want die paar krasjes die er verder opzitten zijn wel weg te polijsten.
Caseback ring los draaien m.b.v. een goedkope Chinese glasklauw.
Zie hierboven de helaasheid der dingen…!
Hoe nu verder? Het uurwerk is ongetwijfeld ook vies en vervuild ook al zie je dat niet zo direct. Bovendien is er roestschade bij de as en tirette van het wekkerdeel. Het ding moet daarom beslist een flinke schoonmaak- en reparatie beurt gaan krijgen. Ik mis de vaardigheid en vooral de fijne motoriek om dit zelf te kunnen doen, dus ga ik daarvoor een beroep doen op vriend Bas, de goede gever van dit horloge. Echter, omdat het uurwerkje nog steeds functioneert besluit ik om het horloge voorlopig zo netjes mogelijk weer in elkaar te zetten, zodat het, ondanks het beschadigde glas er verder weer fatsoenlijk uitziet.
Daartoe gaan kastje, achterplaat en sluitring, spacerring, glas en indexring allemaal lekker een poosje soppen in de ultrasoon reiniger. Met extra heet water (de thermostaat gaat maar tot een graad of 40) en een extra scheutje roze Mr. Bright reiniger van de vriendelijke verkoper op de Rikketik moet alles weer lekker schoon worden. De timer loopt 10 minuten, dus een keer of drie maal 10 minuten lijkt niet overdreven.
Het spul komt er, na een half uur …. uhm… nog niet schoon uit!
Alle delen worden daarom een voor een op het speelgoed-draaibank-poetsmachientje geklemd en schoon gepolijst. Daarna gaan ze nog eens in de ultrasoon en dan is het schoon genoeg. De kast, de sluitring en de caseback zijn van RVS en die laten zich vervolgens ook nog netjes glanzend polijsten. Voorzichtig, want de voorzijde van de kast is gebrushed en dat moet zo blijven.
schoon!
Het glas is een ander verhaal. Met die barst is het niet meer te redden. De oplossing is op zich eenvoudig: een nieuw glas. Daar moet dan een passend glas met een spanring voor gevonden worden, waarbij de spanring vervangen kan worden door de originele indexring. Dat moet dan wel precies passen. De indexring moet namelijk ook nog exact tegen de wijzerplaat aanliggen. Als het nieuwe glas niet diep genoeg is voor de indexring gaat het glas niet in de sponning passen. Binnen diameter en buitendiameter moeten precies goed zijn. De buitendiameter is 32,9 mm. 33,0 zou eventueel ook nog kunnen. Die maat heb ik alleen in standaard glaasjes, niet in spanringglaasjes en een ring c.q de indexring past niet in een standaard glas. De binnendiameter is dan te klein oftewel de rand te dik! Gelukkig blijken er na een Whatsapp consult bij vriend Bas twee ‘Sternkreuz - Armiert’ glaasjes in voorraad. Die legt hij apart en komen binnenkort wel naar mij toe.
Voorlopig zal de Pontifa het nog even moeten doen met een stuk glaasje.
De glaasjes liggen klaar bij Bas. Hopelijk gaan die passen (foto Bas)
De rest van het verhaal lijkt eenvoudig. De diverse onderdelen worden weer samengevoegd. Het uurwerk in het kastje krijgen is nog wel even spannend. Met de nodige voorzichtigheid wordt de combinatie AS 1930 uurwerk, wijzerplaat met wijzers en een nog steeds wat roestig en eruit stekend opwindasje weer in de stalen kast gewurmd. De nu weer schone spacer ring kan er weer in. Dan het uurwerk vastzetten met de twee fixatie schroefjes in de rand van de ring. Als het binnenwerk vast zit kan het asje van het horlogedeel terug gestoken worden en vastgezet. Even testen of alles opwindt en schakelt en kijken of de wijzers geen oplazer hebben gehad. De flinterdunne seconden wijzer moet iets omhoog getrokken worden omdat ie vastloopt op de minutenwijzer, maar daarna functioneert alles. De caseback kan er op terug geschroefd worden. Dat is met het Chinese klauwtje zo gedaan. Is dat Chinese ding toch nog ergens goed voor. Nu moet nog het beschadigde glaasje er (tijdelijk) weer in terug. Eerst ga ik toch nog maar even de krasjes polijsten zodat het weer helder is, dan lijkt het nog wat.
En dan: ik kan persen met mijn eenvoudige glazenpersje tot ik een ons weeg, het glaasje gaat niet in de sponning van de kast en blijft niet zitten! Hoe dan? Ik vermoedde de volgende oorzaak: door de barsten op twee plaatsen in de zijkant van het glaasje is de buitenmaat een fractie groter geworden. Een RVS kastje geeft niet erg mee, dus past het glaasje er nèt niet meer in. Er uit gaat dan nog, maar er in terug niet meer. Want de (stalen) indexring geeft ook niet mee en zit strak in de binnenrand van het glas. De oplossing was ook weer een paardenmiddel. De indexring gaat even uit het glas en het glaasje zelf wordt op een tolletje geplakt wat zó in de draaibank gezet kan worden, dat het buitenrandje bereikbaar is voor een kleine platte vijl. Vervolgens wordt met die vijl een heel klein schuin randje aan de buitenrand van het glas geslepen. Dat helpt. Het geheel gaat met indexring weer in de pers en hij gaat er nu m.b.v. het persje en de juiste schoteltjes netjes in met de ring aansluitend op de wijzerplaat.
Gevalletje geweld en de ezel… het gebarsten maar helder opgepoetste glaasje zit er weer in!
Nu het horloge weer ‘afgemonteerd’ is, komt er een gewetens vraag: ga ik het grappige Tissot style racing bandje weer terug zetten? Ik denk het niet.
- Het is sowieso niet origineel
- Het past niet goed. De buitenkant is iets breder dan de buitenzijden van de lugs, de opname maat tussen de lugs is 19,5mm en de band maat is over de springbars maar 18 mm. Dat ziet er niet echt goed uit.
- Het bandje is zo sterk ingekort dat het zelfs op mijn redelijk smalle pols van ca. 17,5 cm niet past. Het is bijna een kindermaatje.
Er is ook nog een ander bandje uit de onderdelen voorraad, met mooie massieve schakels en -endlinks, maar dat glimt me te veel en dat ding is nòg korter, dus dat gaat ‘m ook niet worden.
Bovendien heb ik eigenlijk een hekel aan stalen bandjes.
Dus besluit ik om er een leren bandje op te zetten. Een nieuwe bruin/oranje (of oranje bruine?) band uit de voorraad, met een aanzet van 20 mm lijkt geschikt. Die 0,5 mm teveel prop ik er wel tussen. Leer geeft beter mee dan staal.
Leren bandje er op. Dat vind ik mooier en het draagt lekkerder. Voor mij geen stalen handboeien, zeker niet als ze heel strak om de pols zitten .
Tenslotte wat foto’s van hoe het horloge er na al dit geknutsel uit ziet. Het is nog lang niet af. Het glas moet nog worden vervangen en het uurwerk zal nog een flinke servicebeurt moeten krijgen. Ik ben wel bang dat vriend Bas daarbij nog een aardige klus krijgt aan het roestige deel rondom het opwindgedeelte van de wekker. Echter, als hij dat voor elkaar krijgt, waarvoor nu al bij voorbaat mijn eeuwige dank, heb ik naar mijn idee straks een bijzonder en zeldzaam mooi polswekkertje in mijn collectie. De foto’s hieronder zijn een ‘preview’, let niet op het kapotte glaasje.
Nog niet geheel in orde, maar schoon en compleet aan de pols.
Dit was voor deze keer mijn horloge avontuur. Een verhaal met een open einde, of zo je wilt een cliffhanger:
Gaat Bas het verroeste en afgebroken schroefje los krijgen? Zal hij een vervangend schroefje kunnen vinden? Zal er onder de wijzerplaat niet nog veel meer roest zitten en is dit te verwijderen? Is de schade te herstellen?
We weten het nu nog niet. Blijf dus opletten en uitkijken naar de volgende aflevering:
Het volledig herstel van de Pontifa. Hopelijk binnen afzienbare tijd in dit theater!
Ik sluit af met de wens voor een plezierig weekeinde en wens jullie voor nu of voor straks veel leesplezier!
Lex
