Goedenavond forumleden,
het werd wel weer eens tijd voor een leuk restauratieverslag, dus bij deze 
Afgelopen Rikketik had ik de kans om van een Duitse verzamelaar een zilveren zakhorloge met repetitiewerk te kopen. Nu droomde ik er al jaren van om een horloge met slagwerk aan te schaffen, maar de technische complexiteit en het vaak vrij hoge prijskaartje hebben me hier toch lange tijd van weerhouden. Dit horloge was al 20-30 jaar in het bezit van deze verzamelaar, en hij gaf aan dat hij er destijds omgerekend 600 euro voor had betaald. Hij vroeg veel meer dan dit voor het horloge, maar uiteindelijk heb ik hem voorgesteld dat ik hem zijn aanschafwaarde zou terugbetalen, zodat hij er al die jaren gratis van had genoten en ik het horloge nu een tweede leven kon gaan geven. Hij zag daar wel heil is, dus mocht het horloge met mij mee naar huis.
Klokken met repetitiewerk werden ontwikkeld in een periode voor het elektrische licht was uitgevonden. Men wilde 's nachts weten hoe laat het was, en daarom ontwikkelde men klokken die op verzoek de tijd konden weergeven in gelijk. Dit slagwerk werd geactiveerd door een touwtje wat bij het bed hing en naar de klok toe liep. Laten kreeg met het voor elkaar dit mechanisme opnieuw te ontwikkelen zodat het in een horloge paste. Dit was echter veel complexer dan het mechanisme in een klok, doordat een klok stilstaan en het slagwerk in een horloge in iedere mogelijke positie moet functioneren. Een dergelijk zakhorloge maakte het mogelijk om 's nachts een idee te hebben hoe laat het was, zonder dat je een olielamp aan hoefde te steken. Aanvankelijk sloegen de horloge alleen de uren en kwartieren, maar laten volgden ook horloges die halve kwartieren, vijf minuten en losse minuten konden repeteren. Mechanismes voor minutenrepetitie worden tot de meest complexe mechanismen binnen de horlogerie gerekend.
Het horloge liep wel, maar het horloge kon wel een goede opknapbeurt gebruiken. Het slagwerk was wat vals, de kast had een flinke deuk en het horloge was aardig vuil. Allereerst ben in begonnen met de demontage van het horloge. Als eerste heb ik de wijzerplaat en de wijzers verwijderd, om het repetitiemechanisme onder de wijzerplaat bloot te leggen.
Het repeteermechanisme bevind zich onder de wijzerplaat. Op het uitstekende hefboompje wordt de drukknop bevestigd welke het repeteermechanisme activeert. In dit geval betreft het een kwartierrepetitie. Dit houd in dat het horloge na een druk op de knop de verstreken uren en verstreken kwartier slaat. Dit slaan gebeurt op een draadgong welke rondom de buitenkant van het uurwerk loopt.
Op deze foto is het hamermechanisme zichtbaar. Het stalen onderdeel met puntige tanden laat de hamer slaan. De hamers zelf worden ingeklemd door twee veertjes welke tegengesteld drukken. De ene veer drukt de hamer richting de gong, de ander veer drukt de hamer weg van de gong. Als de hamer slaat, wordt deze weggetrokken van de gong en losgelaten. Hierdoor slaat de hamer door het “neutrale” punt heen (tegen de veer aan die de hamer weghoud van de gong), en raakt deze de gong eenmaling, om daarna weer in ruststand te komen. Door het afstellen van de druk op deze veer welke de hamer weer wegdrukt van de gong, kan de slag heel nauwkeurig worden afgesteld. Het afstellen hiervan gebeurd met een schroefje, en hiermee wordt uiteindelijk de helderheid van de klank van het slagwerk bepaald. Een kwestie van geduld en goed luisteren, maar het wordt beloond door een kristalhelder geluid!
Het hele uurwerk is gedemonteerd en alle onderdelen gecontroleerd op slijtage. Er waren talloze kleine mankementen elke ik een voor een op het gelost. Hier en daar heb ik een klein plekje roest moeten wegwerken, en wat slijtage moeten verhelpen. Zo waren er twee lagers versleten en had de balans een ietwat kromme tap. De balanstappen zijn daarna licht gepolijst en de balans is daarna gecontroleerd op schommelingen tijdens het ronddraaien.
De kast verdiende ook speciale aandacht. In de rand van de kast zat een forse deuk, en daarnaast had de kast de nodige krassen en deukjes. Inmiddels heb ik zelf een manier ontwikkeld om deukjes uit zakhorloge te verwijderen. Hiervoor gebruik ik meerdere zelfgemaakt gereedschappen gemaakt van hout, waarmee ik de deuken uit het materiaal kan tikken. Enige nadeel is dat het oppervlakte hier wat oneffen van wordt. Na het uitdeuken heb ik de kast gepolijst. Ik ben begonnen met een “artifex” schijf. Dit een rubbergebonden slijpschijf, waarbij ik het ruw geworden oppervlak weer glad kan maken. Daarna heb ik een schijf van samengeperst vilt gebruikt om de kast weer klaar te maken om gepolijst te worden. De laatste stap was het polijsten van de kast met een lappenschijf. Na deze behandeling bleven er wel wat gebruikssporen over, maar zag de kast er wel weer een stuk minder beschadigd uit.
Vervolgens zijn alle onderdelen schoongemaakt en klaargelegd voor assemblage. Daarnaast zal ik een aantal van de onderdelen benoemen die in het slagwerk zitten, omdat ik denk dat het vooral de vernuftige techniek is die dit soort horloges zo interessant maken. Daarnaast hoop ik inzichtelijk te maken hoe een dergelijk horloge functioneert
Allereerst deze twee hefbomen. Op het staafje aan de linkerkant wordt de drukknop bevestigd. Zodra op deze knop wordt gedrukt, dan wordt het slagwerk in werking gesteld. Deze onderdelen zijn erg dik uitgevoerd, omdat tijdens het indrukken ook een veer wordt opgespannen, welke daarna gereguleerd afloopt en het slagwerk laat functioneren.
Vervolgens de draadgong. Deze bestaat uit een blokje staal met schroefgaten (waarmee deze op de platine wordt vastgeschroefd) en twee rond gebogen geharde staaldraden. Door het lengteverschil tussen beide staaldraden, hebben beide gongen een andere klank.
Vervolgens de hamers. Deze hamers slaan tegen de draadtongen aan.
Deze twee tandwielen vormen met “brein” van het slagwerk. Deze tandwielen worden aangedreven door het uurwerk en door de spiraal-achtige vorm van de tandwielen, wordt het aantal slagen bepaald. Op een aantal onderdelen is een “vingertje” bevestigd, welke tijdens het activeren tegen deze spiraal aandrukt. De afstand tot het midden van het tandwiel bepaalt het aantal slagen wat het slagwerk gaat slaan.
Dit onderdeel is de brug van de regulateur, welke ervoor zorgt dat de opgespannen veer geleidelijk afloopt en het slagwerk aandrijft. Onderin deze brug zit de veer verstopt, welke het slagwerk aandrijft.
Na de nodige uren schroeven, smeren, afstellen en testen, kon ik voor het eerst het repetitiemechanisme horen slaan. Dit was voor mij wel een van de leukste momenten die ik de laatste tijden achter de werkbank heb gehad. Het voor het eerst activeren van een slagwerk wat je zelf in elkaar hebt gezet is toch echt wel een moment met een zekere magie.
Het resultaat een horloge uit heb begin van de vorige eeuw, wat weer uitstekend functioneert en op verzoek de tijd laat horen in heldere klanken. Tegen mijn verwachtingen in valt de complexiteit van zo’n repeteermechanisme enorm mee, zodra je eenmaal doorhebt hoe het mechaniek is ongebouwd (het is overigens absoluut geen beginners uurwerk!!!). Dit project heeft mij zeker gemotiveerd in de toekomst vaker op zoek te gaan naar dergelijke complexe mechanismes om deze weer compleet te restaureren. Dit horloge kan er in ieder geval weer tegenaan, en ik heb het de afgelopen dagen dan ook met veel plezier gedragen. 
Bedankt voor het lezen, ik hoop dat jullie het een beetje interessant vonden. Mochten jullie nog vragen hebben dan mogen jullie die altijd stellen, en zal ik mijn best doen om deze te beantwoorden.
Met vriendelijke groet,
Koen
Inderdaad ook een kristalhelder geluid en zie het al voor me op een druk perron. Klinkt een beetje als een waarschuwingssignaal 
