Voor mij op mijn bureau ligt een wat klein uitgevallen vintage horloge. Het roept enkele interessante gedachten bij mij op. Omdat ik toch al van plan was om weer eens een stukje te maken voor het Forum, ga ik proberen die gedachten vast te leggen door het op te schrijven. Of eigenlijk in te kloppen in mijn tekstverwerker, want schrijven doet natuurlijk geen hond meer tegenwoordig. Behalve ik, want van al die vulpennen, die ik behalve horloges ook verzamel, worden er een aantal regelmatig ook nog echt door mij gebruikt. Maar daarover misschien nog eens later. Elders op het forum, bijv. in 
, vind je van mijn hand over vulpennen ook nog wel wat terug.
Ik wordt oud, ik dwaal aan het begin van mijn verhaal al gelijk af … Terug on topic.
Het kleine horloge doet mij denken aan een onderwerp wat heden ten dage zeer actueel is:
Het Gender. Over genderidentiteit wordt veel geschreven en gesproken. Het LHBTI (en de rest van het daarbij nog komende alfabet) gebeuren is een populair onderwerp. Daar ga ik het op dit forum dus absoluut niet over hebben, daar zijn vele andere fora, media en platformen voor. Met name op het grote Web kan ieder die dat wil daar terecht voor informatie, meningsvorming en commentaar.
Dat horloge op mijn bureau is echter de uitzondering waar ik het wel over wil hebben. Gewoon omdat het leuk is om er een stukje over te schrijven en om het tijdmachientje hier te presenteren, maar ook om een paar vragen te stellen en die misschien ook gelijk weer te beantwoorden. De relatie van een oud horloge met het gender verhaal.
Ik ga het, of hem, of haar, eerst maar even voorstellen. Het horloge is al kort even op het Forum zichtbaar geweest, namelijk in dit draadje:
Daar laat ik twee horloges zien, die door zeer gewaardeerd Forumlid @TKH een servicebeurt gekregen hebben.
Een van de twee is een Zweeds horloge, een respectabele heer, een Milljonär op leeftijd. Aangeslepen door de tijd, maar met nog steeds een net voorkomen.
Dat doet mij denken aan het volgende:
Er klopte een arme oude zwerver aan bij het grote huis van een steenrijke man, een miljonair. De rijke man deed zelf open en de zwerver vroeg hem: “Meneer, heb u iets te eten?”. Waarop de rijkaard antwoordde: “Oh, jawel, kaerel, maak je maar geen zorgen, ik red me wel”…
Sorry ik dwaal weer af.
De door TKH gereviseerde Zweedse Milljonär.
De andere is “Rika”.
Het kleine horloge op mijn bureau, dat vrijwel zonder twijfel als heer geboren is maar in deze roerige ‘modern Times’ wat twijfels op roept of hij nog wel een heer is of dat het, in de loop der tijd en door ervaring wijzer, misschien toch een transitie tot dame heeft ondergaan.
Rika van links naar rechts.
Die horologische genderverwarring is op het trio foto’s hierboven nog niet zo vast te stellen, omdat er geen vergelijkings materiaal naast staat. Brengen we Rika echter samen met een tweetal andere horloges waarvan het gender naar mijn idee wèl duidelijk is dan zien we opmerkelijke verschillen tussen de drie horloges, in formaat en in het design.
Links een Newmark, made in UK, ca. 1950, met een uurwerk gebaseerd op het Zwitserse Baumgartner 34 caliber.
Door mij is ze enige jaren geleden als wrakje in een lotje schroot aangeschaft. Een simpel ‘schoenpoets doosje’ met een eenvoudig penanker uurwerkje. Op spectaculaire wijze weer tot leven gebracht door @Climholland met behulp van een ander uit Engeland geïmporteerd donor horloge van dezelfde makelij.
Newmark was, in de jaren ’50, een Engels budget merk dat zich, naast het produceren van militairy issued horloges voor de Engelse krijgsmacht verder voornamelijk focuste op het op de markt brengen van budget horloges voor ‘de gewone man’ en dientengevolge ook voor de echtgenote van die gewone man, zodat de dames nu ook eens hun eigen polsje konden bekijken om te zien hoe laat het was. Eind jaren ‘60 raakte het merk in vergetelheid.
Mijn Newmark exemplaar is dus duidelijk een meisje (althans in mijn perceptie) , zowel in formaat -24mm- als in design. Een elegant model met een mooie doublé gouden bracelet, zeker voor een goedkoop horloge in de armoede van de jaren ’50, maar ook nu zou het voor velen nog steeds een sieraad kunnen zijn aan de damespols. Een heer zal dit niet gauw dragen, maar… je weet nooit.
Het Newmark schoenpoets doosje, zo genoemd vanwege de tweedelige kast, waar het uurwerkje los in de bodem lag. Het bovendeel werd er bovenop geklikt, zodat het werkje klem vast zat in het kastje. Waterdicht? Neuhhh, stofdicht, nou nee ook niet. Een wonder dat het ding het na 70 jaar nog doet.
In het midden een zgn. ‘Pilot’ horloge. ‘Modern’, merkloos, van Chinese makelij uit de Parnis stal, met een kloon van het bekende Unitas 6497 zakhorloge uurwerk, ST 36, made by Seagull als stevige dieselmotor voor de aandrijving.
Door mij voor een prikkie nieuw aangeschaft via eBay, al een aantal jaren geleden. Geen historisch origineel natuurlijk want die zijn onbetaalbaar, maar een keurig gemaakte ‘hommage’. Betrouwbaar, stoer, want in het originele ontwerp bedoeld voor onverschrokken militaire piloten. Groot vooral ook, met een kast doorsnede van 43mm. Het oorspronkelijke Fliegeruhr, o.a. gemaakt door Laco, werd vaak gedragen aan een riempje over de mouw van de leren pilotenjas. Een uitgesproken mannen horloge dus. Maar ik denk dat er tegenwoordig ook wel vrouwen zijn die af en toe graag zo’n hockeypuck om de pols slingeren.
Het Seagull ST36 uurwerk in het Parnis horloge met merkloze wijzerplaat.
En dan: Mijn onlangs verworven Rika. Geboren in het begin van de jaren ’50, Duits fabricaat, uit de hoogtijdagen van de Zwitserse en Duitse mechanische horloge industrie waar vooral in de Zwitserse Jura en de omgeving van Pforzheim in Duitsland vele honderden grote en kleine fabrikanten tezamen duizenden verschillende merken produceerden en op de markt brachten.
Zowel qua design als functionaliteit vond je horloges in een enorme variëteit, van piepkleine dameshorloges met nog geen 13mm doorsnede tot militaire knotsen van soms meer dan 50 mm groot. McDonalds bestond toen nog niet maar als dat wel zo was geweest was de term ‘polshamburger’ waarschijnlijk toen al uitgevonden.
Het doorsnee horloge wat door de doorsnee man zo’n 70 jaar geleden werd gedragen was niet zo heel groot. Het mat zo ongeveer iets tussen de 28 en de 34 mm. Horloges van 38 mm werden soms ook wel gemaakt maar kregen dan doorgaans de kwalificatie ‘oversized’. Rika viel netjes in de categorie ‘normaal’ met een kastmaat van 29mm zonder de kroon. Aan de kleine kant, maar uitdrukkelijk bedoeld voor heren. Rika is dus, ondanks haar meisjesnaam, geboren als jongen.
Rika, in de jaren ’50 vervaardigd door de Rika Uhrenfabrik van Richard-Rudolf Käser in Pfortzheim, Duitsland, werd enige maanden geleden door mij verworven in een lot ‘parts & repair’ horloges. Geleverd door een vriendelijke verkoper uit Finland waar ook het in het begin van dit artikel genoemde Milljonär horloge vandaan kwam. Cosmetisch was Rika goed op te knappen, met de nodige voorzichtigheid in verband met het mogelijk aanwezige Radium op de wijzers en de wijzerplaat. Echter, het uurwerkje was vuil en liep slecht, of eigenlijk bijna niet. Forum lid @TKH was zo aardig om het Durowe 1032 caliber als HF vriendendienst voor mij onderhanden te nemen en na een door hem uitgevoerde servicebeurt loop het nu weer netjes.
Rika’s inborst: een Durowe 1032 caliber, ook wel bekend onder de naam Dugena 647.
Waar de kleine Newmark ook nu nog , maar zeker volgens de mode opvattingen van haar tijd, de jaren ’50 van de vorige eeuw, zonder twijfel een dame kan worden genoemd, was Rika’s geslacht qua design in de tijd waarin het tot stand kwam nog mannelijk.
In de jaren ’50 was Rika duidelijk bestemd voor de sportieve herenpols. Een enigszins militair ogend ontwerp, een zogenaamde ‘bulls eye’ wijzerplaat met de contrasterende middencirkel, de seconden wijzer met een rood puntje en de in het donker oplichtende radium (!) wijzers. Met zo’n horloge van 29 mm liep je als man niet voor aap. Een vrouw droeg zoiets niet, dat deed je niet, tenzij je een wijkverpleegster in een leren jas op een Solex en grote platte schoenen met spekzolen was. Men noemde zo’n dame in die tijd al gauw een ‘manwijf’. ‘Normaal’ waren mannen groot en stoer en vrouwen klein en elegant en over de mogelijkheid dat het ook anders kon werd niet gepraat. Met horloges hoorde dat dus ook zo te zijn. Mannen droegen grote horloges, voor die tijd was ‘groot’ 28mm of meer. Meisjes en vrouwen droegen kleine elegante horloges die er bij voorkeur als een armbandje en sieraad uitzagen, niet als een nuttig gebruiksvoorwerp. Veel vrouwen en meisjes droegen géén horloge, die had je niet nodig achter het aanrecht, als rijke huisvrouw had je soms een keukenklok of misschien wel een kookwekker. De firma Junghans was overigens een van de eerste fabrikanten die in die tijd een combinatie van de twee laatstgenoemde objecten op de markt bracht. Die dingen worden nu als Iconisch vintage obeject verzameld. Voornamelijk door mannen…
De iconische, door Max Bill ontworpen, Junghans keukenklok met aangebouwde kookwekker. Foto van Catawiki.
Echter, de tijden zijn veranderd en ik dwaal weer af…
In de tijd waarin wij nu leven is alles anders. Veel mannen dragen tegenwoordig nog slechts horloges van gemiddeld zo’n 40mm en soms nog veel groter, maar… vrouwen ook! Vrouwen dragen nog steeds ook kleine horloges, zeker als ze een beetje vintage minded zijn. Dus als vrouw loop je er nog steeds niet raar bij met je mini klokje van 15mm. Nee, dat is schattig. Vrouwen dragen ook grote horloges maar dan moeten die liefst wèl elegant zijn… Dat levert dan monsters op als Daniel Wellinton … uuugh … maar een vrouw met een Omega Speedy aan de pols is hip, stoer en sportief.
‘Echte mannen’ vinden toch vaak een horloge van kleiner dan 36 mm al gauw – excusez le mot – een wijvenklok. Sorry, maar ik ben die term meerdere malen hier op het Forum tegengekomen. Gelukkig zijn er ook genoeg mannen en vrouwen die gewoon hun eigen zin doen en dragen wat ze zelf mooi en prettig vinden. Zowel formaat als design zijn nu niet meer bepalend of jongens of meisjes een bepaald model om de pols hebben. Veel posten hier op het forum getuigen daarvan.
En daar zijn we dan met onze gender verwarring. Nogmaals, ik ga het hier niet over gender inclusiviteit en zo hebben, daar is het hier de plek niet voor. Maar met dat Rika horloge, inmiddels dan maar even om de pols, is het verwarring troef. Het formaat zegt, anno 2023: Vrouw. Het ontwerp, model en militairy style wijzerplaat, zegt: Man.
Het zal mij een zorg wezen. Maar ik kan me voorstellen dat de situatie verwarrend is. Rika is als man geboren. Vanaf het begin was er al een beetje twijfel. Met 29 mm was ze, ook in haar geboortejaar, al een beetje aan de kleine kant. En ze heet ook nog eens Rika! Niet Rick, of Roger. Bij Rika denk ik aan een meisje, niet aan een jongen. Dus spreek ik over ‘haar’ en ‘zij’. Het formaat klopt en qua ontwerp/design vind ik het dus gewoon een stoer meisje. Military Style! In de Oekraine vechten de vrouwen ook mee! Dus maakt het niet uit. Rika heeft beslist dat ze liever een meisje is. Mooi toch?
En als het zo uitkomt draag ik haar af en toe met plezier.
Rika, als nieuwkomer trots temidden van enkele van haar Bulls Eye collega’s uit mijn collectie. Ze is inderdaad de kleinste…
Van mij mag ze hier dus blijven wonen, in de theedozen bij de andere bulls eyes van meer dan 60 jaar oud. Een oud vintage trans meisje. Maar ik maak het niet te dramatisch. Het is ook gewoon een leuk en mooi oud horloge.
Wat is het verzamelen van die dingen toch een prachtige hobby!
Naschrift: Afdwalen tijdens het vertellen van een verhaal is een rare gewoonte. Helaas overkomt het me nogal eens. Schijnbaar onlogische gedachte sprongen zijn mij niet vreemd. Bij het afsluiten van dit betoog schoot me nog een anekdote te binnen. Het verband met het bovenstaande is: verwarring over de betekenis van gender.
In een andere tijd, toen er nog kleine armoedige keuterboertjes bestonden, waarvan werd verondersteld dat ze niet zo slim waren, was er een boer die op een of ander formulier bij allerlei vakjes iets moest invullen. Waaronder natuurlijk ook zijn persoonsgegevens.
Bij het vakje ‘geslacht’ vulde hij in: één varken.
Groeten, Lex
en dat is niet het vrouwelijke kipje 
Ja, daar heb ik me ook wel eens schuldig aan gemaakt, De lume zat er prima op, het gaf ook echt licht, maarrrr de kleur was verkeerd, veel te fel groen. Al doende leert men.
