Job lot
Recentelijk verwierf ik een lotje horloges uit Finland, waarvan één exemplaar het voor mij totaal onbekende merk ‘Sappeur’ op de wijzerplaat en de caseback had staan.
Lotje horloges uit Finland (foto van de verkoper)
Zoals zo vaak met zo’n ‘job lot for parts & repair’ had ook dit Sappeur horloge behoorlijk veel slijtsporen, het was héél vies en zonder bandje. Maar net zo vaak kun je dan ook wel eens geluk hebben. Zo ook bij deze. Na het uurwerk uit het kastje te hebben genomen kwam er een redelijk schoon mechaniekje tevoorschijn. Tot mijn plezier voorzien van een nog zeer fraaie en vrijwel onbeschadigde wijzerplaat en met cijfers en wijzers in rood goud.
Na het voorzichtig wegblazen van wat losse stofjes en ongerechtigheden rond, op en (ik hoop niet al te veel) in het uurwerk ging het ding ook spontaan weer lopen. Het verchroomde messing kastje bleek na 3 x een grondige sopbeurt in de ultrasoon minder gehavend en beter poets- en polijstbaar dan ik dacht en een nieuw glaasje was snel in de voorraad gevonden. Natuurlijk zou daarna een echte servicebeurt van het uurwerkje een goede zaak zijn, maar omdat ik daarvoor de vaardigheid mis en het werkje ook na 24 uur nog netjes liep, besloot ik om het vakkundig laten servicen nog even uit te stellen. Ik zal het sowieso niet veel dragen, ik ben een verzamelaar, geen fanatieke dagelijkse gebruiker van oude vintage horloges.
Nadat het weer in elkaar was gezet en van een nieuw bandje voorzien zag het er eigenlijk best wel weer netjes en –nou ja voor even dan – draagbaar uit. De wat kleine afmetingen, gebruikelijk voor de leeftijd van het horloge, deren mij niet zoveel. Ik heb een smalle pols en horloges uit de jaren ’40 waren nu eenmaal meestal niet veel groter dan zo’n 33mm.
Het resultaat van een cosmetische poetsbeurt
Welk uurwerk is dit?
Vervolgens werd het tijd om de herkomst van dit horloge vast te stellen. Omdat ik al een foto had gemaakt van de balanszijde van het uurwerk moest eerst maar eens uitgevonden worden om wat voor kaliber het gaat.
Probleem: het werkje was, te zien aan het ontbreken van een schokbescherming op de balans, waarschijnlijk van vóór 1950. Hoe ouder, hoe minder gegevens er bekend zijn. Zoals te verwachten stond er dan ook geen kaliber nummer onder de balansbrug. Vaak staat er dan wel een typenummer of een fabrikantenlogo op de wijzerplaat zijde. Dus moest het uurwerk weer uit de behuizing en werden vervolgens de wijzers gelicht en de wijzerplaat er af genomen. Ik ben daar altijd weer huiverig voor, want wijzers zijn hele springerige dingetjes, maar gelukkig ging het deze keer goed. Gelukkig maar, want die roodgouden wijzertjes in een onbekende maatvoering zijn praktisch onvervangbaar. Zie maar eens zo’n ietepieterig klein seconden wijzertje terug te vinden als het wegspringt…
Een seconden wijzer van 2,5 mm. Onbekende maatvoering van de roodgoud kleurige wijzers
Toen de wijzers en de plaat er af waren en veilig weggelegd, zag ik op de voorkant van het kaliber inderdaad iets staan: ‘180’ en een schildje met een ster. In de concentratie ben ik vergeten een foto te maken van de voorzijde. De ster ken ik alleen van Junghans uurwerken. Maar dat is een ster met een J er in en dit was een schildje met een ster er in. Daar kon ik geen match voor vinden. Alleen het getal 180 bleek onvoldoende om het uurwerk te identificeren
Na wat spitwerk in de database van Ranfft kwam ik een match voor het uurwerk tegen: Bingo!
Zeldzaam uurwerkje
Het blijkt een Silvana 1180 alias een Venus 180 te zijn. Bijzonder! Silvana komt niet vaak voor en Venus kalibers vind je normaal gesproken bijna alleen in nogal dure vintage chronografen.
Het logo met het sterretje staat bij Ranfft op het Venus uurwerk en op de foto van Ranfft van het Silvana uurwerk staat een schildje met een onduidelijk bloemetje, maar ondanks de verschillen in de brug configuratie is het duidelijk het zelfde uurwerk. Kijk hieronder voor de verschillen:
Hierboven de Silvana (volgens Ranfft) met het bloemetjes logo, ongeveer bij 8.00 uur en ‘180’ bij 10.00 uur
Hieronder de Venus, met een heel andere brug, met het logo met sterretje bij 8.00 uur en ook ‘180’ bij de 10.00 uur positie.
Of het in mijn geval om een Venus of een Silvana gaat is niet helemaal duidelijk. Omdat er geen shock device in zit is het uurwerk te dateren op of rond 1945 en houd ik het op een Silvana, omdat die afbeelding van Ranfft het meest overeenkomt met mijn eigen exemplaar. Altijd leuk, zo’n zeldzaam uurwerkje. Tenminste, als het goed functioneert. Als het defect is en je hebt onderdelen nodig kan het wel eens heel lastig worden.
Wat is een Sappeur?
Dan komen we nu toe aan de hamvraag, wat is een Sappeur? Waar komt het merk vandaan?
Als ik op ‘Sappeur’ zoek, kom ik in eerste instantie niet bij horloges terecht maar bij de uitleg van een militair beroep.
Van de Site van defensie.nl/onderwerpen/historische canons
Ook de good old Wikipedia geeft een sappige verklaring:
Historische ontwikkeling
In zijn meest traditionele betekenis was een sappeur iemand die gespecialiseerd was in het aanleggen van “sappen”. Een sappe of approche is een aanvals- of naderingsloopgraaf die bij de belegering van een vesting werd gegraven en die bescherming moest bieden tegen vijandelijk vuur. Een sappeur was dus een soort van pionier of geniesoldaat.
De taak van een sappeur beperkte zich echter niet tot het aanleggen van sappen. Sappeurs ruimden hindernissen op, velden bomen, installeerden bivaks, bouwden kantonnementen, ondersteunden pontonniers bij het bouwen van bruggen e.d.
Het voornaamste en tegelijkertijd meest kenmerkende werktuig van een sappeur was de langstelige houthakkersbijl waarmee ze steevast voorop marcheerden.
Sappeurs waren in de 18e en 19e eeuw indrukwekkende figuren. De sappeur droeg traditioneel een baard en snor en men zocht mannen uit die groot van stuk waren.[bron?]
Ook nu nog ziet men bij parades (bijvoorbeeld van het Franse vreemdelingenlegioen) bebaarde sappeurs met blinkend gepoetste bijl en de traditionele leren voorschoot.
Citaat uit het Wikipedia artikel
De Bijleman
Military Style horloge
De relatie van het militaire bedrijf met het horloge wordt enigszins duidelijk als er na heel veel spitwerk (Google was not such a good friend today) een drietal plaatjes tevoorschijn komt van andere Sappeur horloges.
De vormgeving is duidelijk die van een ‘military style’ horloge. Mijn exemplaar met zijn mooie zilveren wijzerplaat en de roodgouden cijfers en wijzers is nog het meest luxe uitgevoerd, dus nog het minst militair, maar de andere drie met hun donkere bulls-eye wijzerplaten en doorlopende van radium(?) lume voorziene cijfers zoveel te meer.
Mijn ‘Luxe’ Sappeur uit Finland
Drie ‘Miltary’ Sappeur horloges van drie verschillende aanbieders/verkopers op het Grote Web
Alle vier de horloges hebben duidelijk dezelfde configuratie. Bij een van de sites staat ook het uurwerk afgebeeld en dat is ook hetzelfde Silvana – Venus 180 uurwerk als dat in mijn exemplaar.
De drie sites waar deze uurwerken zijn aangeboden:
- een Zweedse Veilingsite
- ETSY, met een aanbieder uit Letland
- Als derde: een Poolse site Allegro.PL (een eBay achtige veilingsite), waarvan de pagina waar Google search naar verwijst gisteren nog te zien was en vandaag niet meer (een 404 pagina), dus heb ik ook niet meer informatie, alleen het Google plaatje was er nog. Was het horloge verkocht? We zullen het nooit weten. Het internet is een vluchtig medium.
En dat is dan alles wat er aan informatie boven water te halen valt. Ook het veel wetende Mikrolisk geeft geen sjoege. Verdere info is niet te vinden. Bij andere onbekende Zwitserse, Duitse of Franse merken komt er bij een slim gebruik van trefwoorden en zoeken op verwante merknamen nog wel eens een verhaaltje op WUS of een Duitse forum site voor horlogeliefhebbers tevoorschijn, maar nu: niks, nada, nothing, τίποτα, ничего.
Zweeds of Fins?
De drie hierboven genoemde referenties zijn respectievelijk Zweeds, Lets en Pools, alle drie min of meer grofweg in de buurt van Scandinavië. Het eerste uit Noorwegen aangeboden horloge moet ik nog tegenkomen.
Daar mijn Sappeur horloge, eveneens via Etsy, van een Finse verkoper afkomstig was, kan ik dus alleen de enigszins voorzichtige conclusie trekken dat dit merk waarschijnlijk een Zweeds of Fins (handels)merk is geweest. Ik zeg ‘geweest’, omdat ik denk dat het nu niet meer bestaat. Oneerbiedig gezegd een ‘plakmerk’ dus, waarbij de importeur en/of juwelier horloges of uurwerken uit Duitsland of Zwitserland importeert, de kastjes ook ergens laat maken, soms in eigen land en dan op het geheel een eigen handelsmerk plakt.
Zo kennen we uit Nederland o.a. Prisma, Monté, Union en Velona; uit België kennen we Verdal en - in zekere zin - ook Pontiac. Wat Scandinavië betreft: Uit Zweden ken ik inmiddels de merken Milljonär, ASU (Aktiebolag Svenska Urdepoten), Nilax (Nillson & Axell) en Svea, uit Finland zien we, mede dankzij Forumlid @Proenski ook hier op het Forum, de mooie vintage horloges van Leijona en Tiger.
Al deze merken zijn op zijn zachtst gezegd slecht gedocumenteerd en alleen door het vinden van aanbiedingen via veilingsites en dergelijke verkoopkanalen kom je af en toe vintage horloges uit Scandinavië tegen waarvan soms kan worden uitgevogeld dat het Zweedse handelsmerken zijn. Als je geluk hebt staat er soms wat meer informatie bij die wat vertelt over het merk, maar van de geschiedenis en herkomst van deze firma’s is bijna nooit iets terug te vinden.
Er zijn nogal wat ‘moderne’ Deense merken en ook een aantal contemporaine Zweedse horloge firma’s en -merken. Die laat ik hier, als niet relevant voor het verzamelen van vintage horloges, buiten beschouwing. Voor wie toch daarin is geïnteresseerd hieronder nog een drietal links naar info over moderne Zweedse horlogeproducenten:
Om deze reis naar het Hoge Noorden van de horloge industrie, of liever gezegd de horloge handel, af te sluiten, hieronder nog enkele foto’s van het door mij gevonden, m.i. zeldzame, ‘Bijleman’ Sappeur horloge, waarvan uiteraard ook een foto van deze bijna antieke Geniesoldaat uit 1945 aan de pols.
In een latere (nog te schrijven) post zal ik een poging doen wat meer info bij elkaar te zoeken en op te schrijven over sommige andere Zweedse vintage horlogemerken, zoals Nilax, Tärnan, ASU, Exacta en Halda.
Ik hoop met deze post jullie weer even vermaakt te hebben met mijn verhaal. Graag tot een volgend avontuur!
Groeten,
Lex
Met plezier gelezen!
