Les 9 & 10: uitval, onderhoud, opwinden en stom-stom-stom.
Les 9, helaas moeten skippen. Met koorts en een zeer lijf ruim een week plat gelegen. Ik mis dus wéér een les, balen maar tis niet anders. Vanaf vrijdag ben ik al niet lekker en zaterdag tot en met de vrijdag daarop ben ik gewoon uitgeschakeld. Ik heb nog even contact met een mede-cursist en ik blijk in ieder geval qua theorie niet de meest boeiende les te hebben gemist. Het gaat o.a. over exportcijfers vanuit de industrie, iets wat ik vanuit mijn werk voor Monochrome Watches al regelmatig voor me heb staan. Dat is dus een relatief geluk bij een ongeluk. Neemt niet weg dat ik alsnog baal dat ik voor de tweede keer heb moeten overslaan.
Anyway, we zijn er weer! Les nummer 10 gaat over onderhoud aan onze set schroevendraaiers en daarnaast de veerton en het demonteren en monteren daarvan. We beginnen echter met een tweetal Rolexen die door cursisten zijn meegenomen en die geïnspecteerd worden op o.a. echtheid. De eerste roept meteen twijfel op, met name door de wijzerplaat. De boel lijkt niet lekker uitgelijnd te zijn, dus we denken collectief dat het een reprint is of gewoon keihard een neppert.
De kast wordt opengemaakt, en er blijkt wel degelijk een origineel Rolex kaliber 1570 in te zitten! Bleek dus gewoon echt te zijn, alleen niet met zekerheid of alles ook origineel bij elkaar hóórt. Wel leuk om samen zo te onderzoeken of het een origineel is, een gereprinte dial heeft of toch namaak.
Dan door naar het onderhoud van de schroevendraaiers. In onze koffer zit een Indiga steen (grof, bruin), en een Arkansas steen (fijn, wit) waarmee we de schroevendraaiers kunnen slijpen. Het is daarbij zaak om goed, gelijikmatig te werk te gaan zodat je geen scheve punt of rare braampjes aan je gereedschap krijgt. Iedereen onderneemt een paar pogingen en bij de meeste lukt het prima. Het is ook niet het meest gecompliceerde werk, maar wel belangrijk om gereedschap én onderdelen goed te houden en beschadigingen tijdens het werk te voorkomen.
Vervolgens kregen we uitleg over de veerton en het demonteren daarvan. De veerton bestaat uit een aantal onderdelen, namelijk de veerton zelf, de veertonas, de veer (duh!) en het deksel. De veer zelf heeft een S-vorm, en aan het ene uiteinde een veerhaak met die met een puntlas gemonteerd is, en aan de andere kant een uitsparing waar het haakje van de veertonas in grijpt.
Schijnbaar zijn er rechtsdraaiende en linksdraaiende veren/veertonnen dus de richting is belangrijk om in de gaten te houden, anders gebeurt er niet zoveel. Om de veerton uit elkaar te krijgen leg je deze met de grote tap naar beneden, dus met de tandkrans aan de onderkant. Je zet met de nagels van de je duimen druk op de tandkrans, en houdt met je wijsvingers het dekseltje op zijn plek. Drukken tot je een ferme “klik” hoort en dan moet het, gecontroleerd, los komen.
Uiteraard loopt het bij mij anders. Ik had mijn wijsvingers niet goed op het werk, dus alles sprong uit elkaar! De veertonas werd uit de veer gedrukt, welke op zijn beurt het dekseltje lanceerde. Gelukkig belandt alles op mijn werkblad, dus geen schade of verloren onderdelen. Vervolgens is de veer aan de beurt, en dat is een listig klusje. We moeten twee penhoutjes voorzien van een punt, en daarmee de veer langzaamaan uit de veerton werken. Je houdt één penhoutje met kracht op de veer, en met de andere probeer je het uiteinde van de veer eruit te wippen. Dat is even pielen, maar op een gegeven moment werkt de veer mee en wil deze uit de veerton springen.
Omdat je met een penhoutje druk houdt op de veer, windt deze zich ongeveer per halve slag uit, uit de veerton. Door steeds te wisselen met penhoutjes, druk op de ene kant en daarna druk op de andere kant, kun je de veer gecontroleerd verwijderen. Uiteindelijk is die hele veer zo’n 40 centimeter lang, en is die S-vorm heel duidelijk te zien.
Normaal gesproken verwijder je de veer niet zo héél snel, zeker als dat niet nodig is. Servicen en reinigen kan prima met het deksel eraf, maar de veer nog op zijn plek in de veerton. Nu is het echter de bedoeling om de veer ook weer in de veerton te krijgen, en dat doe je door middel van een verenwinder. Dit is een gereedschap met aan de ene kant een drukker, en aan de andere kant een soort te monteren spindel waarmee je de veer op kunt winden. De diameter van de veerton is belangrijk om te bepalen welke spindel je nodig hebt, evenals de draairichting van de veer. Gertjan laat zien hoe dit werkt, en daarna mogen we het zelf proberen. Er zijn maar een viertal verenwinders beschikbaar dus ik kijk even mee met een collega hoe het gaat. Het is aardig wat gepiel, maar na een paar pogingen lukt het hem om de veer op te winden en terug in de veerton te persen.
Ik ben daarna aan de beurt! Het vergt allemaal wat kracht, meer dan ik eigenlijk had gedacht, maar je windt nou eenmaal een veer op spanning dus ergens ook niet zo gek natuurlijk. In eerste instantie pakt de haak van de spindel mijn veer niet, dus gebeurt er weinig bij het opwinden. Opnieuw alles uit elkaar en opnieuw de veer om de spindel plaatsen en terug in de houder dus. Poging twee lukt wel, en ik kan de veer opwinden tot aan de veerhaak. Die moet met een platbektang even voorzichtig naar binnen worden gewerkt. Dan de spindel iets ontwinden om te zorgen dat de haak weer vrijkomt van de veer.
De volgende stap is een tang/pincet gebruiken om langzaam de spindel van de houder te werken. Met de tang/pincet werk je de spindel beetje bij beetje van de houder, als een soort spie dus. Daarmee probeer je te voorkomen dat de veer zich uit de houder werkt. Als dat is gelukt (Eureka!) kun je de houder bovenop de veerton plaatsen, en met de drukker de veer terugzetten in de veerton. Ook dat lukt in één keer, valt me zeker niet tegen! Volgende stap is de veertonas terugplaatsen, lettend op de haak en de uitsparing in het uiteinde van de veer, en daarna de deksel weer terug te persen. Ook dat gaat met een ferme “klik” en dan zit de veerton weer op zijn plek. De haakjes aan beide uiteinden van de veer zouden vanzelf weer op hun plek moeten springen bij het opwinden van het uurwerk.
Voor nu kan de veerton weer terug in het uurwerk en kunnen we verder met demontage danwel montage. Ik was de vorige keer geëindigd bij het terugplaatsen van de balans, dus daar gaan we mee verder. Voor de veerton hoef je trouwens niet veel te verwijderen om erbij te kunnen, alleen het palrad en daarna de gehele kloof. Dan kun je er al bij en de veerton voorzichtig uit het uurwerk te halen.
Het lukt me niet om de balans terug te plaatsen hoe het eigenlijk moet. Bij het opwinden begint mijn balans wel te draaien, maar verre van lekker of soepel. Ik vraag Gertjan om even mee te kijken omdat ik het niet vertrouw. Het blijkt dat mijn balansveer niet helemaal lekker zit en dus niet vrij kan draaien en daardoor loopt de balans en de rest van het uurwerk niet naar behoren. Ok, opnieuw proberen dus. Ook poging twee loopt niet soepel. Ondertussen is het al ver na tienen dus houdt het voor nu even op. Volgende week maar met vernieuwde energie aan de bak! Op naar de volgende krabbel!
En dat stom-stom-stom?? Ja, dat slaat eigenlijk op het gebrek aan foto’s van de gehele avond. Ik heb voor mijn gevoel deze keer echt een beetje verzaakt. Ik heb foto’s van de demontage van de veerton, maar door de concentratie bij het opwinden met de verenwinder en het terugplaatsen vergeet ik dat vervolgens compleet. Dus deze keer alleen een beschrijving en geen bijbehorende beelden. Mijn excuses. Ik vraag nog aan Gertjan of we dit voortaan bij elke montage/demontage moeten doen, zodat ik nog een herkansing zou hebben, maar helaas. Dat is niet de bedoeling, maar wie weet!!
Voor nu was dit het weer, volgende week gaan we weer verder!
Gr, Robin.
zoals al het goede gereedschap