Beste forumleden,
Het leek me wel weer een keer leuk om een verhaal te schrijven over een nieuwe aanwinst. Een horloge wat stiekem al langere tijd op mijn “verlanglijstje” stond en wat ik eigenlijk per toeval tegenkwam. Allereerst wil ik graag wat vertellen over de historie achter dit horloge.
Zenith el Primero, de eerste automatische chronograaf
In het begin van de jaren 60 werden automatische horloges steeds populairder. Echter was het tot dat toe niemand gelukt een chronograaf met automatische opwinding te ontwikkelen. Dit werd ook wel gezien als de laatste grote technologische ontwikkeling op het gebied van mechanische uurwerken. Er ontstonden drie initiatieven om een automatische chronograaf te ontwikkelen, die onafhankelijk van elkaar en in het grootste geheim aan deze nieuwe technologie werkten.
De eerste was Seiko, die in Japan aan een eigen uurwerk werkte. De tweede is de “Chronomatic-groep”, een samenwerking tussen Breitling, Heuer, Buren-Hamilton en Dubois Depraz. Er werd gewerkt om een uurwerk met microrotor opwinding van Buren te voorzien van een chronograafmodule van Dubois Depraz. De derde was Zenith, die begon met de ontwikkeling van een zeer gecompliceerd uurwerk. Voor een grotere nauwkeurigheid werd de frequentie opgeschroefd naar 10 tikken per seconde (36.000 tikken per uur!!!), bijna twee keer zo snel als de meeste andere horloges in die tijd. Daarnaast kreeg het uurwerk een chronograafbediening met kolomwiel en een datummechanisme wat op middernacht ineens verspringt.
Hoewel Zenith het uurwerk in 1965 wilde introduceren ter gelegenheid van het honderdjarig bestaan, duurde het 4 jaar langer vanwege de complexiteit van het project. Op 10 januari 1969 kondigde Zenith de El Primero aan, wat Spaans is voor “de eerste”. Zenith stuurde een schokgolf door de wereld heen, met dit ongekend innovatieve uurwerk. Jack Heuer en Louis Breitling zullen zich ongetwijfeld in hun koffie hebben verslikt toen ze de aankondiging van Zenith zagen. Ze hadden immers in het grootste geheim gewerkt. Overigens konden de deelnemers van de Chronomatic groep enkele maanden later op Baselworld hun uurwerk lanceren. Zij hadden de productie op dat moment al opgestart, terwijl Zenith er vanwege de complexiteit maanden langer over deed om de productie op gang te krijgen
Echter was het succes van korte duur, want eind 1969 werd het Quartz horloge van Seiko gelanceerd en vormde dit het begin van de Quartz crisis in Zwitserland. De Quartz horloges van Seiko waren nauwkeuriger en goedkoper dan mechanische horloges uit Zwitserland. De vraag naar mechanische horloges nam snel af en de Zwitserse horloge industrie kwam in een diepe crisis, de zogenaamde Quartz crisis. Het aantal banen in de Zwitserse horloge industrie daalde in enkele jaren van 90.000 tot 28.000 en het aantal bedrijven nam af van 1650 tot 650.
Zenith kwam zelf ook in financiële problemen en werd in 1972 gekocht door de Amerikaanse Zenith Radio Corporation, Zij wilde Quartz horloge onder de naam Zenith op de markt brengen. De productie van mechanische uurwerken waren hoog, in het bijzonder die van de El Primero. De nieuwe eigenaar gaf opdracht om alle machines, gereedschappen en technische documentatie voor de productie van mechanische horloges te verkopen als ouder ijzer en te vernietigen. Quartz was immer de toekomst.
Charles Vermot had zijn hele leven voor Zenith gewerkt. Hij was leidinggevende in de werkplaats waar de assemblage van chronograven plaatsvond. Hij was vanaf de eerste schetsen betrokken geweest bij de ontwikkeling van de El Primero. Hij zag de waarde van de machines en gereedschappen waarin Zenith zoveel had geïnvesteerd. Hij besloot om deze daarom in het geheim, samen met enkele andere medewerkers, veilig te stellen. Vermot had de sleutels van alle gebouwen van Zenith en ’s nachts brachten ze alle machines, gereedschappen en technische documentatie naar de zolder van een verlaten gebouw op het terrein van Zenith. Toen alle materialen daar stonden metselden ze een muurtje voor de deur en hielden deze bewaarplaats geheim.
In 1978 werd Zenith verkocht aan een Zwitserse ondernemer. In de periode daarvoor had Zenith quartz horloges gemaakt met uurwerken welke geleverd werden door andere producenten. Begin jaren 80 ontstond opnieuw interesse in mechanische uurwerken. Als eerste kocht Ebel de oude voorraad El Primero uurwerken op voor de collectie van 1981. Daarna klopte Rolex aan, die een nieuw automatisch chronograaf-uurwerk voor de Rolex Daytona zocht. Echter had Rolex grote aantallen uurwerken nodig en had Zenith er nog maar weinig op voorraad.
Vermot verklapte op dat moment dat hij alles jaren eerder veilig had gesteld op de geheime zolder. Dit was zo gestructureerd gedaan, dat de productie razendsnel opgestart kon worden. Rolex en Zenith tekenden in 1988 een contract waarbij Zenith voor tien jaar El primero uurwerken zou leveren aan Rolex. Rolex verbouwde deze uurwerken vervolgens volledig, zodat ze geschikt waren voor de Daytona. Daarnaast werd het El Primero uurwerk geleverd aan diverse andere horlogemerken. De El Primero zorgde ervoor dat Zenith weer opbloeide tot een gezond bedrijf.
Hoe deze Zenith op mijn pad kwam
Nu heb ik een behoorlijke interesse in de geschiedenis van horloges en de El Primero speelt zowel voor Zenith als voor de geschiedenis van horloges in het algemeen een grote rol. Een El Primero stond daarom al langer op mijn verlanglijstje. Het model in kwestie is de Zenith El Primero 01-0200-415, beter bekend als de TV Chronograph of de Big Blue. Die laatste naam is overigens geheel terecht, want voor die tijd was het een reusachtig groot horloge. Het ontwerp is typisch jaren 70, met een vierkante kast en geïntegreerde stalen band. Daarnaast heeft het horloge meerdere bijzondere details zoals de kenmerkende pushers en de tachymeterring tussen het glas en de wijzerplaat.
Er zijn slechts 5000 van deze horloges gemaakt, waarvan 4950 met blauwe wijzerplaat en de laatste 50 met een zwarte wijzerplaat. Echter is er nog een belangrijke factor bij deze horloges. De eerste 2000 stuks zijn gemaakt met een prachtige zware band, geproduceerd door Chatelaine. Dit bedrijf ging echter failliet in 1975, waardoor Zenith de resterende 3000 stuks leverde met een Novabit NSA band. De variant met de Chatelaine band is dus redelijk zeldzaam te noemen. Zenith was overigens zelf vrij trots op dit model en gebruikte het in diverse campagnes.
In kende dit horloge vooral als het horloge wat forumlid Mick Mooren jaren geleden op het forum heeft opgeknapt. Hij schreef toen een brief aan de CEO van Zenith en kreeg tot zijn verrassing een nieuwe wijzerplaat, wijzers en datumschijf toegestuurd. Hoewel ik het een mooi model vind, had ik dit type nog nooit in het echt gezien. Tot begin januari… In kreeg hem een keer in m’n handen, had hem 5 minuten om de pols en was direct verkocht. De maat viel me alles mee en paste mooi op mijn polsen. Het typische jaren 70 design en de indrukwekkende historie grepen me direct. Kortom, ik moest dit horloge hebben!!! Na enkele dagen nagedacht te hebben en een korte onderhandeling kon in dit horloge overnemen. Echter kon hij niet meteen op de pols, het avontuur begon pas net…
Allereerst ben ik begonnen het de demontage van het horloge. Uurwerk uit de kast, wijzers en wijzerplaat verwijderen en vervolgens beginnen met de demontage van het Zenith 3019 PHC El Primero uurwerk.
Het chronograaf mechanisme en de automatische opwinding zitten aan de achterzijde van het uurwerk…
Het datummechanisme en de urenteller van de chronograaf zitten aan de voorzijde van het uurwerk, onder de wijzerplaat…
Het uurwerk bestaat uit een groot aantal onderdelen. De schroeven van de verschillende chronograaf onderdelen schroef ik terug op hun plek. Dit scheelt een enorme bult zoekwerk tijdens het monteren van het uurwerk.
Er moesten een aantal onderdelen besteld worden, waaronder een nieuwe kroonrad (voor het opwindmechanisme), een kern en nylon lager-ring voor het kroonrad en een veertje uit het datummechanisme. Dit laatste veertje was niet defect, maar is wel een bekende zwakke plek in het datum mechanisme wat altijd preventief vervangen moet worden door een nieuw type.(vergeten een foto van de twee veertjes te nemen…
) Tevens heb ik een lagersteen moeten vervangen van een van de raderen van de automatische opwinding.
Nu ik toch moest wachtten op de onderdelen (welke ik in de VS had gevonden en besteld) kon ik mijn aandacht op de kast richtten. Deze had de nodig draagsporen, maar is gelukkig nooit opnieuw gepolijst/opgemaakt, waardoor de originele lijnen en afwerking bewaard zijn gebleven. Bij een horloge met een dergelijk ontwerp maakt dat in mijn ogen een groot verschil. Het horloge was overigens gerust ranzig te noemen…
Nadat alle onderdelen van de kast weer schoon waren gemaakt de ultrasoon, heb ik de kast weer in elkaar gezet. Omdat de band aanvankelijk veel te lang was, kom ik het horloge nu pas voor de eerste keer omdoen om te kijken hoe het nou voelt om de pols met de band op de juiste lengte. Echter moest ik nog wel twee weken wachten voordat de onderdelen voor het uurwerk binnenkwamen.
Het wachtten werd beloond en de onderdelen kwamen aan. Alle onderdelen zijn voor de schoonmaakmachine gegaan en klaar voor montage neergelegd op de werkbank. Hierbij leg ik de schroeven alvast bij de juiste onderdelen en groepeer ik de onderdelen op functie.
Laat de montage beginnen! We beginnen met de veerton en een aantal raderen voor de tandwieltrein en de automatische opwinding.
Bij het vastzetten het kroonrad brak een schroefje… 
Gelukkig had ik nog een schroefje liggen was paste, echter wat dit was te lang… het schroefje heb ik op maat geslepen en paste toen perfect… Scheelde me weer 50 euro en een paar weken wachtten… Ter indicatie, het schroefje is ongeveer zo groot als een suikerkorrel
verschil is amper te zien…
De grootste brug van het uurwerk is hier geplaatst… hierop worden de onderdelen voor de chronograaf gemonteerd…
Dan volgt vervolgens het allerleukste moment: het moment waarop je de balans terugplaatst en het uurwerk weer tot leven komt. Bij een uurwerk van deze complexiteit is het belangrijk te zorgen dat het uurwerk goed loopt voordat je verder gaat met het monteren van de overige onderdelen.
Het aandrijfrad voor de chronograaf wordt teruggeperst…
gevolgd door de rest van de onderdelen van de chronograaf…
Onder de wijzerplaat worden alle onderdelen weer teruggemonteerd. Leuk detail; de urenteller van de chronograaf wordt rechtstreeks door de veerton aangedreven. Daarnaast zijn er ook de nodige onderdelen voor het datummechanisme, opwindmechanisme en verstelmechanisme…
Vervolgens de wijzerplaat en de wijzers er weer op en het geheel weer terug in de kast…
Vervolgens direct om de pols! Overigens heb ik de wijzers voorzien van nieuwe lume aangezien deze er deels uitgevallen was. Deze heb ik zo gekleurd dat deze eruit ziet alsof deze er altijd al in heeft gezeten. Daarnaast was de minutenwijzer licht verbogen, dit heb ik ook weer kunnen herstellen waardoor dit nu vrijwel onzichtbaar is. De verf op de chronograafwijzers was ook wat verkleurd maar ik heb besloten hier niets aan te doen… vond het wel karakter hebben.
Bij het horloge zat naast de advertentie ook dit leuke presenteerblaadje van Zenith…
Staat geweldig bij blauwe kleding (welke ik vaak draag, een van m’n favoriete kleuren)… 
Overigens is de diep-blauwe kleur door de jaren heen onder invloed van UV verkleurd naar een soort paars. Is een veer voorkomend “probleem”/verschijnsel bij blauw wijzerplaten uit die periode. Overigens begin ik er steeds meer aan te wennen en begin ik deze unieke verkleuring stiekem wel te waarderen…
Ik hoop dat jullie het een leuk verslag vonden en jullie was bij hebben geleerd over de geschiedenis van de El Primero. Ik ga dit horloge de komende tijd de nodige polstijd geven denk ik zo…
Met vriendelijke groet,
Koen
, zoals we natuurlijk altijd gewoon zijn van jou 
, leuk om dit te lezen, bedankt.
