Zo’n 2 weken geleden kocht ik op Marktplaats voor een tamelijk fors bedrag een 18de eeuws zakhorloge met gouden kast in zogenaamd vuile maar “werkende” staat, bovendien ontbrak het glas:
.JPG)
Het is gesigneerd Romilly a Paris,en stamt ongeveer uit 1760 1770.
De maker is in de zakhorlogewereld geen onbekende en was bekend om zijn kwaliteitsuurwerken en gebruik van uiterst fraai bewerkte behuizingen.
Eenmaal binnegekomen heb ik het uitgebreid bestudeerd en het zag er allemaal prachtig uit op het eerste gezicht.
Typisch zijn ook de handgezaagde gouden wijzers waarvan de minuutwijzer een mooie bocht heeft zodat hij over de opwindas kan lopen:
.JPG)
Goed, eerst maar even opwinden… hmmm is al volledig opgedraaid, vervolgens even een zetje geprobeerd te geven door lichtjes te duwen tegen de trein maar ik merkte iets vreemds…
De kracht sprong meteen terug in tegengestelde richting en de balans wilde niet ontsnappen en keerde koppig weer terug na nog geen 30 graden omwenteling. nou moe ?!
Uiteindelijk bleek ook dat men ook aan de minuutpijp had lopen knijpen en op een nogal lompe manier en kon hierdoor ook niet meer de tijd verzetten.
Na ontmantelen van het uurwerk bleek al gauw wat er verder aan de hand was.
Doordat men de minuutpijp zo vervormd had zat deze muurvast op het centrumrad en een poging van iemand om het horloge op tijd te zetten resulteerde wellicht in het volgende:
.JPG)
Daar worden we heel blij van zullen we maar zeggen! het centrumrad was zo beschadigd dat je hier vrijwel niets meer mee kon doen, 60% van de tanden was krom en de rest schoon afgebroken.
Het spul rechtbuigen was haast onmogelijk en vanwege het feit dat de tanden zeer dun en diep ingezaagd zijn braken deze ook vrijwel direct af.
Ik vond een 4 tal centrumraderen tussen mijn onderdelen welke “op het oog” een match leken te zijn, echter was er maar één met 60 tanden zoals het origineel maar was ook nog eens 0,20mm te dik en een paar tiende mm groter qua diameter:
Mijn vader leek het wel mogelijk om deze te verkleinen en alle tanden met de hand bij te werken (waarop ik hem nog voor gek heb verklaard ;-)…
Enfin, hij heeft het wiel tandje voor tandje ingenomen en netjes gecontroleerd op ingrijping, dit leek op een gegeven moment goed te gaan en vervolgens is het wiel dunner geschuurd, daarna gepolijst, het gat geruimd en op de as geklonken dmv de ponsendoos:
.JPG)
.JPG)
Vanaf hier hadden we een werkende situatie en kon de schoonmaak beginnen, de drek was behoorlijk aangekoekt en duidde erop dat het zeer lang heeft stilgelegen, geloof mij maar dat groen geworden olie stinken kan ;-).
Tekening van een horloge met snek/fusee iclusief benaming onderdelen (later type met ankergang nmaar de opbouw is grotendeels hetzelfde):
tekening fusee:
Na montage trein (doen we zonder de fuseeketting):
.JPG)
.JPG)
.JPG)
Daarna haak ik de ketting op de veerton, het uurwerk houdt ik met een hand vast en met de andere duw ik dmv een penhoutje en rodico de veerton in tegengestelde richting om de ketting erop te wikkelen.
Dit is een irritant werkje aangezien je continue de kans loopt dat het haakje eruit vliegt of dat de ketting naar beneden zakt en tussen de ton en platine beland, in zulke gevallen gewoon je geduld bewaren en domweg opnieuw beginnen…
Deze keer lukte het in 2 pogingen.
Vervolgens kon ik de ketting inhaken op de fuseecone (slakkenhuisje) en de spanning opbouwen.
Bij dit horloge zat het rad om de voorspanning op te bouwen op de arbre van de veerton en zit er een palveer op de binnenste platine:
.JPG)
(pal zichtbaar onder de ton rechts)
Wederom een lastig klusje, ketting in gareel houden en dmv een schroevendraaiertje het rad wegduwen totdat je de spanning op voelt komen.
Dan moet het rad in bedwang gehouden worden (staat op spanning) terwijl je de palveer wegduwd vanaf de buitenzijde om het rad uiteindelijk te blokkeren.
Als dat goed is gegaan zal de trein even draaien en trekt de veer de ketting strak.
Hierna windt je hem steeds (uiterst voorzichtig) een slagje op en duw je de ketting in positie zodat deze telkens goed in de groeven van de fuseecone komt:
.JPG)
De reden dat ik hier geen foto’s van heb zal voor de meesten duidelijk zijn, aangezien er geen echte werkhouders te krijgen zijn voor deze horloges en een mens maar twee handen heeft…
Toen kon ik de minuutpijp gaan fatsoeneren, deze heb ik op voorhand eerst ontgloeid, een goed passende messing scharnierstift in de as geplaatst en bijgeknepen.
Deze bleek na wat polijsten van de binnezijde van de pijp en de minuutas weer precies goed te slippen:
.JPG)
Toen kon ik de boel olie geven en de balans monteren, in deze gevallen gaat mijn eigen hart even stilstaan van de spanning… Yes!!! it’s alive!
Filmpje op youtube:
Als finishing touch heb ik zoals gebruikelijk de schroeven ontroest, gepolijst en opnieuw geblauwd, hetgeen voor een mooi contrast zorgt met de mooie vergulde platines:
Mijn vader heeft zijn eigen finishing touch gegeven door een kunstof glas te maken van een speelgoedei met putty inhoud van Bart Smit
(wellicht tijdelijk) aangezien het door de bocht in minuutwijzer zo’n bol glas moest zijn konden we zo snel niets anders vinden…
.JPG)
.JPG)
.JPG)
.JPG)
.JPG)
.JPG)
.JPG)
