Full service: Prisma Submarine 20ATM - ETA 2783

Maanden geleden vroeg een mede-forumlid uit misschien wel de gekste stad van Nederland of ik misschien een horloge kon servicen met daarvoor in ruil een wekkerhorloge. Ik heb zelf een wagonlading aan horloge projecten maar toen dit horloge eenmaal binnenkwam moest ik er gewoon mee aan de slag.

Ik presenteer, misschien wel het meest ontoonbare horloge dat ik ooit heb gezien, met wat licht er op kun je nog net lezen dat het een Prisma is.

20161106_092326

Conclusie van de Timegrapher, loopt als een natte krant zoals forumbuddy @Vintage1982 altijd pleegt te zeggen.
20161106_092545

Voor de niet ingewijden, het horloge loopt fors achter, met een forse disbalans, en met te weinig uitslag (amplitude uitgedrukt in graden), zonder het te testen zal dit horloge meerdere keren per dag stilvallen.

Binnenin, het werkpaard van de jaren zeventig, de ETA 2783 automaat.
20161106_092649

Weg met de rotor, in het midden is de automaat module te zien
20161106_092832

Om het voor je zelf iets makkelijker te maken is het handig om de wijzers elkaar te laten overlappen
20161106_092943

Zonder de automaat module, is het uurwerk weer vlak en makkelijker om mee te werken, deze verwijder ik dus al terwijl deze nog in de kast zit
20161106_093143

De 2783 heeft een kleine uitsparing waar een schroevendraaier in past om de stift los te laten
20161106_093336

We draaien de kast om op een uurwerkkussen en de wijzerplaat is weer te zien in al haar glorie
20161106_093512

De wijzers staan nog dicht genoeg bij elkaar om ze in Ă©Ă©n keer op te kunnen pakken met een Presto puller
20161106_093609

De 2783 kent klemmetjes om de wijzerplaat mee vast te zetten, als je die naar buiten drukt laat de plaat los en kun je deze afnemen
20161106_093846

Nu begint het deassembleren van de wijzerplaatzijde
20161106_093942

Dit hefboompje en veer houden de datumschijf op zijn plek, dus altijd gecentreerd in het midden, verwijder dit soort veertjes altijd heel zorgvuldig want ze kunnen ver springen
20161106_094156

Deze dekplaat houdt de datumschijf vlak op het uurwerk, en daaronder bevindt zich het verstel mechanisme
20161106_094237

20161106_094417

Dit uurwerk kent drie standen van het uurwerk, neutraal om op te winden, eerste stand voor datum snelverzet en tweede stand om de tijd in te kunnen stellen. Hiervoor is het kleine donkere tandiwel op een beweegbare arm geplaats, in de eerste stand raakt hij het tandwiel met de drie armen aan de bovenkant, deze grijpt in de nokjes van de datumschijf en in de andere stand drijft hij het bronskleurige tandwiel om de wijzers te verplaatsen.
20161106_094442

We gaan verder met het deassembleren, dit is de minuutpijp, waar de minutenwijzer op wordt vastgedrukt, dat bronskleurige wiel is het datumwiel, deze bevat een nokje die na 24 uur de datumschijf een positie verplaatst
20161106_094547

Onder de tiretteveer is nu goed te zien welke onderdelen het schakelmechanisme vormen, dat kleine sleutelgat vormige veertje houdt de standen op spanning
20161106_094706

Dit zijn alle onderdelen van de wijzerplaatzijde in volgorde van deassembleren
20161106_094831

Goed, we draaien het uurwerk om, we beginnen met het verwijderen van de balans
20161106_095043

De 2783 heeft een wat hoger tikgetal met 21600 tikken per uur, een typisch kenmerk daarvan is dat de spiraalveer wat steviger is waardoor deze redelijk dicht onder de brug blijft hangen, niet heel erg belangrijk maar wel fijner om mee te werken
20161106_095146

Leg de balans ondersteboven met de as in de jewel neer
20161106_095154

Verwijder dan de ankerbrug en het ankertje, eventuele overgebleven energie in de veer kan zich dan ontspannen
20161106_095221

20161106_095405

Verwijder nu het veertonrad
20161106_095515

Let op! Het schroefje op het kroonrad heeft schroefdraad in omgekeerde richting. Dat is bij een uurwerk met Ă©Ă©n schroef altijd hetzelfde. Zie je twee of drie kleinere schroefjes dan draaien ze wel normaal.
20161106_095632

In dit geval dient het hele kroonrad als de klik, en zorgt ervoor dat de veer zich niet vanzelf kan ontspannen, de echte klik is een pal die met een veertje het kroonrad in het veertonrad drukt. Dit is zo bedacht zodat het kroonrad uit de weg gaat als de automaat raderen draaien.
20161106_095837

Alle onderdelen zijn verwijdert zodat de brug kan worden afgenomen
20161106_095959

Verwijder nu de veerton
20161106_100026

Nu resteert alleen nog de gangtreinbrug
20161106_100053

Onthoud altijd even hoe de raderen in elkaar haken, en verwijder ze dan
20161106_100203

Einde deel 1 (ja, er is zoiets als teveel tekst in een enkel bericht)

36 likes

Omdat we alle onderdelen gaan reinigen is het handig om de complete balans terug te monteren op de platine
20161106_100439

Om de veerton open te maken zet je een stevige pincet op de tandwiel rand en druk je het op een harde ondergrond omlaag, het deksel komt dan los
20161106_101027

Als het deksel eenmaal open is, altijd even onthouden welke kant de veer op draait, in dit geval met de klok mee (dat is meestal het geval)
20161106_101108

Druk met de punt van een pincet via de achterkant de veertonas uit de veer
20161106_101155

Goed, het horloge ligt nu compleet uit elkaar, en het is klaar om in de schoonmaakmachine te gaan
20161106_101557

Ik heb voor mezelf altijd een verdeling over drie mandjes
20161106_102241

20161106_102321

Spoelgang 1 (8 minuten)
20161106_102436

In de tussentijd heb ik mooi de kans om de kast even netjes te maken, die springbaars zijn te ranzig voor woorden, knipperdeknip
20161106_102615

Het glaasje is ontzettend gekrast, dit is een flitsfoto zodat je goed kunt zien dat er bijna niet doorheen te kijken is
20161106_102916

Ik begin altijd met korrel 400 schuurpapier, blijf schuren tot je geen witte lijnen of witte puntjes meer ziet, hierin is slijpstof opgehoopt en ligt dus dieper dan de rest van het materiaal, kortom een groef of gaatje
20161106_103515

Spoelgang 2 (8 minuten)
20161106_103828

Korrel 1000
20161106_104346

Korrel 2000
20161106_104927

Korrel 3000
20161106_105124

Spoelgang 3 (8 minuten)
20161106_105341

Nu glaasje afpolijsten met een zachte doek en wat Peek (verkrijgbaar bij de bouwmarkt)
20161106_105631

Wederom een flitsfoto, het glaasje glans weer en is volledig doorzichtig
20161106_105639

Dit Prisma duikertje is volledig van roestvrij staal, deze kun je dus ook rustig met Peek wat oppoetsen, voor de glanzende gedeeltes gebruik ik vaak een korrel 3000 schuurpapiertje om deze lekker te laten glanzen, de tekst op de caseback komt er dan weer mooi uit zonder dat je randen er meteen aangaan
20161106_110722

Het mandje gaat nu in de heater om ze te drogen (8 minuten)
20161106_111031

Goed, dan gaan we wat voorbereidende acties doen voor het assembleren kan beginnen
Het anker gaat in epilameer (zorgt ervoor dat smering op zijn plek blijft), de balans gaat in de one dip om deze extra te ontvetten, en het datumrad en de automaatraderen (niet op de foto) met een inwendig mechanisme gaan in de duiksmeringsvloeistof
20161106_113147

Schud het uurwerk even een keer krachtig, de balans moet gewoon vrij heen en weer bewegen, verwijder deze daarna en leg deze weer ondersteboven weg. Controleer dan of alle stenen mooi schoon zijn, gebruik anders een pennenhout om dit alsnog te bereiken
20161106_113340

Het is nu tijd om de veer terug in de veerton te plaatsen. Zoek een passende houder die net iets smaller is als de veerton
20161106_113443

Steek het draaiarmpje in het gat van de veer terwijl deze ondersteboven ligt (nu dus tegen de klok in)
20161106_113513

Steek het armpje in de houder en draai net zo lang tot de veer helemaal in de houder zit, bij niet automaten blijft er een clipje buiten, dat is geen probleem. Draai dan het armpje iets teurg om de spanning iets te verlichten en wurm deze er weer uit (ik gebruik meestal een mesje om de veer op zijn plek te houden)
20161106_113728

Zet dan de veerton op de houder, en druk via de onderkant de veer in de ton
20161106_113947

Plaats de veerton met veer op een gaten aambeeld, plaats nu de arbor met een stevige pincet terug in het gat
20161106_114113

Voor het servicen van horloges heb je minimaal drie olieën nodig Moebius D-5/1300, 9415 en 9010 of vergelijkbaar olie van een ander merk. Daarnaast gebruik je twee oliegevers, klein (rood) en medium (blauw), de dikte bepaalt de hoeveelheid olie die je geeft
20161106_114148

Ik begin met drie streepjes 1300 met blauw op de veer in de ton
20161106_114235

Druk dan met een stevige pincet het deksel terug op de ton
20161106_114343

Geef dan nog wat 1300 op de veertonas aan beide kanten
20161106_114422

Plaats nu de raderen van de gangtrein terug, met ene klein beetje 1300 op de as van het seconderad (degene in het midden) waar het de platine raakt
20161106_114720

Plaats dan de brug van de gangtrein terug, dit vergt wat geduld en moet niet worden geforceerd, uiteindelijk na wat positioneren met een pincet en wat wiebelen valt alles op zijn plek
20161106_115050

Geef nu met rood wat 9010 olie tussen de as en de stenen
20161106_115213

Draai dan het uurwerk om en doe hetzelfde bij de stenen aan de andere kant. Let op! Plaats geen olie in de ankersteen, dat is degene die het dichts bij de balanssteen (met incabloc) zit.
20161106_115333

Lepel nu de veerton er in
20161106_115418

Plaats nu de veerton brug terug
20161106_115831

Plaats nu de kroonrad pal en bijbehorende veertje terug (gebruik een houtje om de veer op zijn plek te houden)
20161106_120156

Plaats nu het kroonrad terug, deze valt over de ovale vorm op de platine zodat deze uit de weg geduwd kan worden
20161106_120510

Draai dan de schroef in tegengestelde richting terug op het kroonrad en plaats dan het veertonrad terug en schroef deze vast. Als je deze vastschroeft zul je zien dat de gangtrein gaat draaien. Als je alles goed hebt gedaan dan zie je dat deze met hoge snelheid draait en zich in Ă©Ă©n vloeiende beweging afdraait, als hij hapert dan is er nog vuil aanwezig of niet voldoende smering aangebracht
20161106_120905

Prik het anker nu in een stukje Rodico, maak de rode oliegever schoon en plaats dan Moebius 9415 op de uiteindes van de ankerstenen
20161106_121029

Plaats dan het anker terug in de steen en plaats dan de brug terug. Let op! Het anker heeft geen olie nodig.
20161106_121227

Draai dan het veertonrad twee slagen met een schroevendraaier. Tik dan met een pincet een paar tegen het uiteinde van het anker aan, deze moet heel strak heen en weer slaan, als dat niet zo is dan zit het anker niet goed gepositioneerd.
20161106_121302

Nu het lastigste om uit te leggen met een foto, als het anker links staat, dan hang je de balans 90 graden tegen de klok in de balanssteen, en daarna draai je de brug op zijn plek. Staat het anker naar rechts dan precies andersom.
20161106_121433

Als je het uurwerk een korte draai geeft dan moet het vanzelf gaan lopen (de veer is maar marginaal opgewonden, dus dat hoeft nog niet heel krachtig te zijn), draait het niet dan haal je de balans er af en probeer je het opnieuw.

Met een fijne pincet kun je vanaf de rand het incabloc veertje open drukken
20161106_124048

Gebruik een in een puntje gevormd stuk Rodico om de steen en chaton uit de brug te trekken. Dit is waar de as in ronddraait.
20161106_124409

Plaats nu een stipje 9010 met rood in het midden van de vlakke zijde van de steen, en plaats daarna de chaton met het gat naar boven op de steen, deze grijpen daarna in elkaar
20161106_124336

Plaats nu het geheel terug in de brug, en gebruik de pincet om de incabloc veer weer vast te klemmen.
20161106_124515

Herhaal dit voor de balanssteen aan de andere zijde van het uurwerk

We gaan nu verder met de andere zijde van het uurwerk.

Plaats wat 1300 met blauw op de groef in het rondsel en het opstaande rad
20161107_002138

Plaats deze vervolgens terug in het uurwerk
20161107_002243

Steek dan de stift met kroon in het uurwerk
20161107_002338

Plaats nu de onderdelen van het stelmechanisme terug op hun plek, en plaats elke keer een beetje olie op de plekken die tegen elkaar aan wrijven
20161107_002950

Plaats dan de tiretteveer terug. Nu kun je testen of het geheel netjes schakelt.
20161107_003650

Plaats wat olie langs de assen waar de verschillende raderen op rond draaien
20161107_004101

Leg nu de datumschijf terug op zijn plek, en plaats meteen het dekplaatje terug zodat deze daar ook blijft liggen.
20161107_004355

Zet nu het heveltje die de positie in stand houdt terug en daarna het veertje die er kracht op uitoefent
20161107_004741

Plaats nu het tweede dekplaatje en het rondsel die het datumrad met de rest van de raderen verbind op zijn plek en schroef deze vast. Nu kun je alle functies van het uurwerk testen. Draai vast de tijd door tot net voor een datumwissel.
20161107_005110

Plaats de wijzerplaat nu terug op het uurwerk, en zet deze met de inwendige klemmetjes van het uurwerk vast
20161107_005449

Verwijder nu eerst de stift. Plaats dan het uurwerk terug in de kast en schroef deze vast. Daarna kun je de stift weer terug plaatsen. Controleer nog een keer of alles werkt. Draai de tijd iets door tot op precies de datumwisseling. Leg dan de urenwijzer en druk deze ietsje aan. Draai dan de tijd terug tot half negen (je hoort dan een zachte klik) en weer vooruit tot middernacht, als de wijzer precies op het volle uur staat als deze schakelt dan mag je deze definitief vastdrukken. Herhaal dit voor de minutenwijzer. De secondewijzer kun je op een willekeurige positie vastzetten., let goed op dat er genoeg speling is tussen de wijzer op verschillende plekken over de wijzerplaat.
20161107_010538

Het is tijd om de rotor terug te plaatsen. (Ik ben blijkbaar wat foto’s vergeten te maken van het terugplaatsen van de automaat onderdelen, die hebben jullie nog van mij tegoed voor een volgende keer)
20161107_011303

Plaats wat 1300 met blauw rondom de as van de rotor, en schroef deze daarna vast. Gebruik nu een stukje Rodico om de rotor heen en weer te bewegen en observeer of het veertonrad hierop mee beweegt.
20161107_011507

Plaats nu de caseback terug en desgewenst een nieuw bandje.
20161107_012625

Controleer nu of alles goed werkt, en of je tevreden bent met het eindresultaat. Het uurwerk is opnieuw afgesteld naar circa 10s per dag plus, en loopt nu met een amplitude van 290, een prima waarde dus. Het horloge is na een dag dragen nu in een watch winder geplaatst om te zien of het een paar dagen blijft draaien via gewonnen energie van de automaat.

Voor:
20161106_092326

Na:
20161107_091214

20161107_092732

Inderdaad, het verschil is bijna niet te zien. Maar goed, je moet wat met je vrije zaterdag. :wink:

Ik hoop dat Walter (@Tiktikehv) er nog veel plezier aan gaat beleven…

p.s. Sommige foto’s zijn helaas wat donker of wazig, met name het gevolg van ontbrekend daglicht, sorry…

103 likes

Wat een super leuk verslag :heart_eyes::scream::tada::thumbsup: bedankt voor het delen :blush::thumbsup:
Groeten Iwan :motorcycle:

Dank je hartelijk voor de genomen moeite. Ik vind het prachtig om te zien. Zoals jij het laat zien, ziet het er helemaal niet moeilijk uit. Waren er geen onderdelen versleten?
En hoe lang was je hiermee bezig?

Prachtig gedetailleerd verslag met mooie foto’s. Veel werk maar wat een prachtig resultaat​:+1::+1::+1:

geweldig!
geweldig verhaal, geweldig interessant, geweldig gepruts :wink: geweldig resultaat.

<img

Top!

Monnikenwerk…
Hoe “leest” een timegrapher hoeveel seconden een horloge voor of achterloopt? Welke gegevens?

Het is ook niet heel erg moeilijk, je moet alleen zien dat je aan de juiste gereedschappen komt, en iemand die je even live laat zien hoe het moet. Ik geloof dat je in de basis in Ă©Ă©n dag kunt leren hoe je een handwinder kunt servicen. Daarna moet jezelf gewoon aan de gang en accepteren dat het soms misgaat.

Dat is precies waar de professionele uurwerkmaker het verschil maakt. Ik controleer gewoon of alles werkt. Een goede uurwerkmaker vervangt ook onderdelen die dat op dat moment misschien nog niet nodig hebben omdat hij garantie moet geven dat het ook goed blijft lopen. In dit geval waren de automaat raderen nog goed en de veer levert genoeg spanning (idealiter vervang je die standaard).

Altijd een moeilijk vraag, ook omdat het fotograferen tijd kost. Al met al denk ik 2,5 uur.

4 likes

Een Timegrapher bevat een contactmicrofoon die feitelijk de trilling van het uurwerk registreert, deze weet van de gangbare beat rates 18000, 19800, 21600, 28800 en 36000 hoe dit patroon verloopt en visualiseert dan het verloop. Stijgende lijn is te snel, dalende te langzaam. Maar belangrijker, die lijn moet recht zijn. Bij voorkeur met een zo laag mogelijke beat error (afwijking qua lengte tussen linksom en rechtsom draaiend), en een zo hoog mogelijk amplitude (kracht van het uurwerk), onder de 200 loop je kans dat het uurwerk gewoon stilvalt (het uurwerk moet dan worden nagekeken). Idealiter is een amplitude van 250+ al kan het ook te sterk zijn, dan zit er een verkeerde veer in, het uurwerk maakt dan een soort galopperend geluid (dit heet ook wel banking).

3 likes

Heel mooi verslag. Leuk om er eens een van een ander te lezen, dan zie je hier en daar toch verschillen dus ook voor mij leerzaam. Ik heb nog nooit gewerkt aan een uurwerk met snelverzet, dus dat is voor mij nieuw, en ook zo’n schuivend kroonrad heb ik nog nooit gezien.
Super bedankt voor het delen, ik weet hoeveel werk er in zit om zo’n verslag te schrijven. :thumbsup:

1 like

Heerlijk om te lezen :ok_hand:

Knap…!

Haha nice. Deze is weer van het “lopen als een natte krant” naar “lopen als een Jekko”.

Geweldig verslag Geert. Bedankt voor het delen!

Prettig te lezen en te bekijken. Veel dank voor het verslag!

Bedankt voor het mooi verslag. Mooi in beeld gebracht en een hoop foto’s wat alles bij mekaar nog eens zoveel tijd vergt om alles geplaatst te krijgen in dit topic.

Zeer leerzaam en ik hoop dat al die topics vol discussies over van alles en nog wat hier een lesje aan nemen en zien wat een HF moet zijn.

6 likes

Mooi verslag Geert !
Zag dat je op de deksteen een drupje olie deed dat ca 1/3 van het oppervlak bedekt, ik was in de veronderstelling dat de olie idealiter 2/3 van het oppervlak moet beslaan. Iemand hier een wijze mening over?

Ik heb de foto nog even bekeken, nogmaals sorry voor de beroerde kwaliteit, het is wat aan de karige kant maar hij loopt er goed op. Maar 2/3 is inderdaad voorgeschreven.

Heb echt wel behoorlijk wat bewondering voor dit servicewerk. Echt ademloos zitten lezen, en foto’s bestuderen of ik alles snap en herken. Petje af !

Trouwens… mooi klokje ook… en dat voor een Prisma, ERG leuk !!