beste forumleden,
Al wat langere tijd interesseer ik mij in Engelse zakhorloges, met name de zakhorloges voorzien van een snek en Engelse ankergang. De meeste uurwerken uit die periode werden handgebouwd en zijn meestal met geweldig vakmanschap afgewerkt. Mede daarom zie ik dit soort horloges veel liever dan de in Europa zeer algemeen voorkomende zakhorloges met cylindergang.
Afgelopen rikketik heb ik weer een bijzondere aankoop gedaan. Een verkoper had een tafeltje vol met de meest mooie zakhorloges. We raakten aan de praat en na een tijdje zag ik een prijskaartje liggen met 60 euro erop. Dit vond ik wel erg laag in vergelijking met de andere horloges op de tafel, dus dit trok mijn aandacht. Ik pakte het bijbehorende horloge. Het was een erg zwaar en fors zakhorloge. Ik vroeg of ik het horloge mocht openen. Dat mocht, dus het ‘uitpakken’ kon beginnen.
Uit de zilveren omkast kwam een kleinere zilveren kast tevoorschijn. Deze heb ik ook geopend en daar kwam het uurwerk, met daaroverheen nog een stofdeksel tevoorschijn. na het verwijderen van het stofdeksel kwam het uurwerkje tevoorschijn. de verkoper gaf aan dat het horloge niet liep en dat het gerepareerd zo moeten worden. Na een enkele schudbeweging viel me meteen op dat de balans schommelde, wat dus betekende dat de balans niet gebroken was, wat meestal wel de reden is dat een dergelijk zakhorloge relatief goedkoop aangeboden wordt.Ook lag de snek ketting nog netjes om snek en veerton, en deze was niet gebroken, iets wat ook vaak voor een lagere prijs zorgt bij snek zakhorloges. Dat was al een goed begin.
Maar toen viel mij op dat een van de ‘banking pins’ welke het anker beperken in de vrijheid, flink verbogen was. Er was dus ooit iets gebeurt waardoor het anker een geweldige opdonder heeft gehad. Vervolgens ben ik gaan zoeken naar de oorzaak van de verbogen pen. Al snel ontdekte ik bij een poging het horloge op te winden, dat er een defect was in de snek kegel. Zodra ik de sleutel draaide, raaide deze meteen terug. Er was dus een probleem met de rateltjes in de snek, waardoor de spanning niet bewaard blijft. Ik stelde voor dat ik het horloge wel zou willen als restauratieprojectje, maar dan wel voor wat minder dan de vraagprijs. Uiteindelijk heb ik het horloge voor 40 euro kunnen kopen. Hij gunde mij het horloge wel, want ik was nog jong en ik merkte aan hem dat hij het prachtig vond dat er ook nog jonge mensen geïnteresseerd zijn in deze hobby.
Enkele dagen laten ben ik thuis begonnen met het demonteren van het uurwerk.
de algemene staat van het uurwerk was erg goed. Bij het demonteren van de snek, bleek een van de rateltjes gebroken te zijn en het andere rateltje vastgeplakt zat met oud vet en dus zijn functie ook niet meer kon vervullen.
Ik heb een vrijgrote voorraad snek onderdelen en zeker een stuk of 50 snek kegeltjes welke ik gebruik voor onderdelen.
Het zoeken naar een schikt rateltje kon beginnen. Ik heb een rateltje gevonden van gelijke grootte. Dit heb ik met de triebniet uit het oude plaatje geslagen en ben het gaan aanpassen zodat het paste in de snek waar ik hem voor nodig had.
Na een drietal uren veilen, ponsen, vastklinken, etc had ik dus weer twee rateltjes in het uurwerk zitten het resultaat zag er zo uit…
Maar goed als je een onderdeeltje met een treibniet vastponst, zal het niet echt soepel functioneren. Daarom heb ik met wat schuurpoeder(Schraapsel van slijpsteen)en olie de rateltjes handmatig bewogen totdat deze weer soepel functioneerden. Ik gok dus dat ik ruim 5 uur bezig ben geweest met het herstellen van de schade aan de snek.
Vervolgens wat de verbogen ‘banking pin’ aan de beurt. deze brak niet af tijdens het terugbuigen, dus hoefde ik geen nieuw pinnetje in de platine te slaan.
Na het richtten van het pennetje was ook dit euvel weer gerepareerd.
Daarna wat standarrdwerkzaamheden zoals controle van de lagerstenen, het ‘pennen’ van tapgaten pm de verharde olie weg te halen, etc.
Vervolgens is het gehele uurwerk gereinigd in mijn schoonmaakapparaat en een klein uurtje later kwamen alle onderdelen er weer blinkend uit. Omdat bij dit soort oude uurwerken het vuil vaak wat hardnekkiger is heb ik het uurwerk twee rondes door het schoonmaakapparaat laten maken.
Vervolgens verdient de snek ketting wat bijzondere aandacht. De schakels van de ketting gaan wat vaster staan waardoor slijtage en schade zou kunnen optreden wanneer de ketting zonder enige aandacht weer in het uurwerk gezet zou worden.
Allereerst wordt de ketting gereinigd in het schonmaakapparaat. Daarna moeten de schakels van de ketting weer wat soepeler gaan bewegen te opzichte van elkaar.
Zelf gebruik ik mijn triebniet bij het soepel maken van de ketting. Ik zet een aambeeld met groot plat oppervlak onder de pons en zet een pons met plat vlak in de triebniet. De stalen pons kan nu draaien. In willen de snek ketting voor ene groot deel om deze stalen pen heen. Vervolgens geef ik flink veel dikke olie op de ketting(Zelf gebruik ik D5) en beweeg deze enkele tientallen keren heen en weer. De olie wordt vuil voor het vrijkomende vuil. De ketting wordt vervolgens in een potje wasbenzine ontvet en ook de pons wordt ontvet. Dit herhaal ik ongeveer 2 keer, maar dit hangt af van de staat van de ketting. De laatste keer wikkel ik de volledige ketting om de pons en breng ik weer olie aan, ik beweeg hem nog enkele maken heen en weer om de olie te verspreiden, en dan ik de ketting er weer klaar voor.
Vervolgens gaat ook de rest van het uurwerk in elkaar.
Allereerst de snek…
Ik gebruik D5 om alle wrijvingspunten te smeren. Vooral de palletjes, het palrad en alle randen waar de lagen over elkaar schuiven mogen niet vergeten worden.
Dan gaat het basisplateau weer in de werkhouder en gaan we alle onderdelen positioneren.
Allereerst de tandwieltrein en de veerton. De as van de veerton in de platine hoeft niet gesmeerd te worden omdat deze na het op spanning brengen van de veer niet meer beweegt.
Daarna zetten we de snek op z’n plekje. Ook kan dan het palletje worden neergezet wat tegen de staalkleurige tand van de snek aandrukt waardoor de twee delen van de snek afzonderlijk kunnen bewegen tijdens het opwinden maar gelijk bewegen tijdens het aflopen.
Dan de ketting om de veerton wikkelen en bevestigen aan de snek…
onthoudt bij het demonteren goed welke haak van de ketting aan de veerton en welke een de snek wordt bevestigd.
Nu kan de bovenpalatine bevestigd worden. Vergeet niet het anker tussen de platines te zetten voordat je het geheel vastzet. Het anker mag niet zomaar neer worden gezet voordat je de de platine bevestigd, want dat zal het blokje wat je ziet het anker beknellen waardoor het asje buigt of breekt.
Ook kun je het stopmechanische zien wat zorgt dat je niet verder kunt opwinden zodra de ketting toto bovenaan om de snek ligt. Ook hier niet vergeten te oliën met dikke olie.
Platine erop, vastzetten met stekkstiftjes. Balans positioneren en rechttikkend maken, vervolgens vast steken met steekstiftje. Ook is het afdekplaatje voor de veerton inmiddels bevestigd.
Daarna balanskloof bevestigen, spiraalveer richtten en vlak bewegend maken.
Ook wordt het wijzerwerk bevestigd, evenals het aanbrengen van pal en palrad op veertonas. De veer wordt op voorspanning gebracht. Daarna
worden wijzerplaat en wijzer bevestigd en kan het geheel terug in de inmiddels gereinigde en gepoetste zilveren kast.
Ik hoop dat jullie het een beetje interessant vonden. De foto’s heb ik met mijn telefoon gemaakt tijdens het werken, dus sorry voor de wat slechtere kwaliteit.
Mocht je nog vragen hebben dan hoor ik dat graag, stel ze gerust.
