Het is al even geleden dat ik een serviceverslagje gemaakt heb, en dat heeft meerdere oorzaken, onder andere omdat ik de laatste tijd een neus heb voor probleemgevallen. Ik dacht voor de verandering even een iets simpelere te pakken, maar dat pakte ook dit keer weer slecht uit 
Vanwege de verhuizing had ik een hoop projecten niet voor het grijpen liggen, maar deze wel, een Tissot zakhorloge met een gebroken tap van het ankerrad. Donoronderdelen zijn op voorraad, dus die gebroken tap is geen probleem.
Eerst een paar “voor” foto’s. Bijzonder aan dit zakhorloge is het opschrift op de wijzerplaat, waar onder de merknaam “Locle & Genève” staat. Dit is maar kort gebruikt en waarom dit er staat geen idee. Tissot zat en zit in Le Locle, en niet in Genève. En ze hebben daar ook nooit gezeten. Soort van vroege “Swiss made” vanwege internationale bekendheid van Genève of iets dergelijks? Ik zie het bij andere merken ook wel eens opduiken, bijvoorbeeld bij Ulysse Nardin 
Binnenin een 19’‘’ uurwerk van onbekende herkomst. Tissot is in de loop van de jaren 20 van de vorige eeuw begonnen met het maken van eigen uurwerken; deze is van net daarvoor dus vrijwel zeker ingekocht. Ze gebruikten in die tijd veel FHF/Fontainemelon uurwerken dus mijn beste gok is dat het daar vandaan komt, maar zeker ben ik er niet van.
Uurwerk uit de kast en op de klem:
Wijzers en wijzerplaat eraf. Achter de wijzerplaat staat het serienummer van het uurwerk. Dateren van Tissot’s uit dit tijdperk is wat lastig omdat er op zowel de kast als het uurwerk een serienummer staat en die enorm ver uit elkaar liggen. Het grote Tissot boek suggereert een beetje dat het nummer op het uurwerk leidend is, en dat dateert dit horloge op 1912. Zou je het nummer op de kast pakken kom je 10 jaar later uit.
Demontage van het uurwerk:
Inspectie van de onderdelen. Tappen van de balans zijn niet geweldig, maar omdat ik geen idee heb wat voor kaliber ik heb is een andere staf niet even simpel te doen, dus ik laat het zo.
Passen van de donoronderdelen. Omdat anker en ankerrad op elkaar zijn afgestemd zet ik die als dat mogelijk is het liefst samen over uit een donorwerk. Omdat de lagersteen in de ankerradkloof beschadigd is zet ik de hele kloof ook over uit het donorwerk. En dat blijkt allemaal goed te passen; iets wat niet vanzelfsprekend is bij dergelijke oude horloges.
Na de grote schoonmaak beginnen met de kale platine:
Plaatsen van de raderen:
Nieuwe veer in de ton. Blauwe of bruine veren gebruikt ik liever niet meer. Als ik een passende moderne veer kan vinden ga ik daarvoor. Wel kies ik vaak een maatje dunner dan de originele vanwege de hogere voorspanning van de moderne veren. Je loopt dan minder risico dat je eindigt met een prellend uurwerk.
Bruggen erop:
Je ziet hier nog net dat een vorige horlogemaker een paar putten in de tonkloof heeft geslagen om de speling van de tonarbre daar te verminderen. Niet mijn manier van repareren, maar ik laat het zo.
Opwind- en wijzerverzetsysteem erin:
Smeren van het anker:
En dan komt de grote aap uit de mouw; de adder vanonder het gras; ik zet de balans in het uurwerk en die past niet. De plateausteen ligt bovenop het anker. Hoe kan dat nou weer? 
Ik pak het oude anker dat ik vervangen heb erbij en ik weet gelijk hoe laat het is; die is verbogen:
Ben ik helaas al vaker tegengekomen. Een vorige horlogemaker heeft een niet passende balansstaf gemonteerd en om de missende speling tussen plateausteen en anker op te lossen het anker verbogen
Voor mij geen aanvaardbare oplossing. Er moet dus alsnog een vervangende balansas komen. Maar aangezien het kaliber onbekend is, is dat niet eenvoudig. Mijn boekwerken schieten te kort dus ik open een topic om de hulp van forumgenoten in te roepen:
Enkele behulpzame forumleden duiken ook in de boeken, maar helaas, het kaliber blijft een grote onbekende.
Vervolgens contact gezocht met Tissot, maar zij hebben dergelijke informatie niet voor het grijpen liggen. Wel kan ik gebruik maken van de “extract of the archives” service. Kost 100CHF, dan duiken ze voor je in de archieven. Uiteraard zonder garantie dat daar bruikbare informatie over het kaliber uit komt rollen. Verder is de wachttijd voor deze service op het moment een jaar 
Met name vanwege dat laatste besluit ik daar op het moment maar geen gebruik van te maken en voor Plan B te gaan. Op basis van de maten van de balansstaven die ik heb een staf zoeken die mogelijk bruikbaar is voor dit uurwerk.
Na het nodige puzzelwerk bestel ik 3 verschillende balansstaven, van een FHF Lepine 1, een FHF 429 en een Leonidas 34/12.
Na de wachttijd op de post komt de volgende aap uit de mouw, hoewel de afmetingen van al deze staven dicht liggen bij wat ik nodig heb passen ze geen van allen; ze hebben allemaal tappen van 0.1 mm dik, en dat past niet in de lagersteen; dikte moet ongeveer 0.08 mm zijn. Ik begrijp gelijk waarom het gros van de Tissot’s met dit uurwerk die ik tegenkom gebroken tappen hebben; die tappen zijn buitengewoon dun voor zo’n groot uurwerk 
Helaas staan tapdiktes bijna nergens vermeld, dus dat zoekt heel lastig. Ik kan nog een aantal andere staven proberen te bestellen maar dat is een vrij dure grap, en ik ben bang dat de uitkomst hetzelfde gaat zijn.
Dus de stoute schoenen maar aan en de draaibank erbij. van de FHF Lepine 1 staf zat er niet 1 in de verpakking, maar 12; dus ik kan me daar nog wel een mislukking of wat veroorloven. Dus pakken we die als basis.
Een horlogemakersdraaibank heb ik (nog) niet dus ik moet het voor nu even doen met m’n Proxxon FD150. Met de ER11 spanset kan ik wel materiaal vanaf ongeveer 0.5 mm inklemmen, dus dat moet net gaan. Dus de staf in de bank:
En de tappen bewerken. Omdat er maar weinig af hoeft pak ik geen beitel maar een staafje fijne degussit om de tappen dunner te maken:
Na een aantal pogingen past de eerste tap in de lagersteen, met een beetje speling die een paar graden scheefstand mogelijk maakt:
Nu verder met de andere tap, maar ook de zitting van de plateausteen en van het balanswiel moeten iets aangepast. Hier het begin- (links) en eindresultaat (rechts):
Nu verder met het bouwen van de balans. Omdat de oude staf in het wiel gesoldeerd zit 
grijp ik voor het balanswiel ook maar weer naar het donorwerk. Ook daarvan is het gat wel een beetje beschadigd, maar met het nodige hamerwerk met ronde en platte ponsen op de triebniet ben ik zeker niet ontevreden met het resultaat:
Richten blijkt zelfs niet nodig, wiel zit mooi haaks op de staf, geen gehobbel.
Dus verder met balanceren:
Plateusteen erop:
En de Breguetspiraal erop:
Balans op de kloof:
En dan het moment van de waarheid; balans op het uurwerk. Hij begint inderdaad te lopen maar de hoogtelucht is te groot. Dat vermoedde ik al want de staf die in dit uurwerk zat was veel te lang vergeleken met de drie andere uurwerken die ik had en waar ik dus de lengte van de staf op gekozen had. De balanskloof steekt ook een stuk boven het uurwerk uit en is dus waarschijnlijk een keer omhoog gebogen. Dat moet weer terug. Boel weer uit elkaar en even met m’n volle gewicht op die taaie kloof hangen; een paar pogingen later ligt hij weer mooi gelijk met de andere kloven en blijkt de hoogtelucht in orde.
Helaas heeft nu de overcoil van de Breguetspiraal te weinig ruimte en drukt de spiraal tegen het balanswiel met een hopeloze amplitude tot gevolg. Dus nogmaals de boel uit elkaar en de overcoil gericht. Dan heb ik eindelijk een resultaat waar ik wat mee kan:
Is het perfect? Nee dat niet. Je ziet een lichte hobbel in de amplitude met een frequentie die bij het ankerrad past, mogelijk dat die niet 100% rond is. Verder een positionele variatie van een 30-40 seconden. Voor een modern horloge zou ik hier niet blij mee zijn, maar voor een 111 jaar oud zakhorloge vind ik het geen slecht resultaat, dus ik laat het hierbij.
Nu verder met de kast. Er zat een verkeerde bezel op en omdat te laten passen heeft iemand putten in de pasrand zitten slaan 
Ik heb van een ander donorhorloge een passende bezel, maar die past uiteraard zo niet. Dus de butsen wat terug gemept en glad geschuurd net zo lang tot de bezel past:
Wijzerplaat en wijzers erop:
Kast erbij:
En in elkaar:
En nu uitpuffen en genieten van het resultaat 
Allemaal bedankt voor het kijken.
Groet, Wilko
Zowel aan het uurwerk als aan je epistel met foto’s. Zelfs een leek als ik kan er zich iets bij voorstellen.
