Elke beetje serieuze liefhebber van (vintage) horloges in België en Nederland kent natuurlijk het merk Pontiac.
In dit verhaal gaat het nu eens niet over horloges en de geschiedenis daarvan of over de verschillende modellen van het horlogemerk Pontiac zelf, dat zijn er vele, maar over het logo zoals we dat op de meeste Pontiac’s, met name op de wijzerplaat, tegen komen.
Met uitzondering van de meer moderne modellen die Pontiac op de markt bracht zien we daar dit logo:
Zo staat het merk vermeld in de Mikrolisk database.’
De grap, of de ‘truc’, van het logo dat eigenlijk opgemaakt is met gewone, een beetje saaie hoofdletters zit ‘m natuurlijk in de ‘lange P’, waarvan de lus is uitgerekt zodat die over alle andere letters heen loopt. Daardoor wordt het woord ineens een logo, een beeldmerk. Het is herkenbaar en vooral voor de vintage horlogeliefhebbers en verzamelaars een symbool van een geliefd en gezocht merk. Niet alle Pontiacs hebben dit logo, met name veel van de latere modellen hebben in ‘gewone’ hoofdletters eenvoudig PONTIAC op de wijzerplaat staan, zonder die uitgerekte P. Sommige echt fanatieke Pontiac verzamelaars beschouwen die modellen als ‘niet echte Pontiacs’ maar zover wil ik niet gaan. Er zijn er heel veel zonder de lange P en daar zitten prachtige verzamelwaardige exemplaren bij. Die Pontiacs met een gewone tekst doen in dit verhaal alleen even niet mee omdat ze niet relevant zijn voor wat ik verderop ga laten zien.
Drie Pontiacs uit mijn eigen bescheiden collectie, waarvan twee met het voor dit verhaal ‘verkeerde’ beeldmerk zonder de lange P. Het zeldzame bakelieten display maakt met het significant aanwezige beeldmerk dan weer veel goed.
Hoe origineel is die truc met de lange P nu eigenlijk? In zekere zin niet zo heel erg origineel als je er van uit gaat dat in de typografie het verlengen van een deel van een of meerdere letters over, door of langs de andere letters van een woord dat het merk voorstelt wel vaker werd en wordt gedaan. In de voorbeelden die ik hierna toon beperk ik me uiteraard tot horloge gerelateerde merken, want daar gaat op dit forum per definitie over. In al die voorbeelden blijft de truc beperkt tot het verlengen van één of meer van de lijnen waaruit de letters zijn opgebouwd of worden er met een doorlopende lijn een of meer letters van het woord aan elkaar verbonden. Echter, een doorlopende, uitgerekte lus van de letter P ben ik in alle bronnen die ik heb bekeken tot nu toe niet tegen gekomen, dus wat dat betreft is het ontwerp van het Pontiac logo wel degelijk uniek.
Ik heb zelf slechts een bescheiden verzameling Pontiacs, gewoon wat oude handopwindertjes, geen chrono’s of duikers en zelfs geen wekker, die ik overigens nog wèl graag eens zou willen hebben.
Maar toen ik recentelijk kennis kreeg van het bestaan van de Zwitserse merken almanak ‘Davoine’ kwam ik daar heel veel advertenties tegen van Zwitserse en Franse horloge fabrikanten en bedrijven uit de horloge gerelateerde industrie. Bij een aantal van die advertenties en posters zag ik dat bij het spelen met de vormgeving van de letters in een beeldmerk ook deze typografische ‘truc’ nogal eens was toegepast. Ik moest onmiddellijk aan ‘onze’ Pontiacs denken en dat inspireerde mij tot het maken van dit topic hier op het Forum.
Hierboven: Links de ‘Davoine’ van 1938. Rechts een mooi oudje met een ‘Lange P’ uit mijn eigen collectie.
In de Zwitserse adressen almanak ‘Indicateur Davoine’ voor de Zwitserse horloge industrie staan duizenden advertenties. Als je daar doorheen bladert, kom je de ‘truc’ met de verlengde letters nog al eens tegen. Er zijn in totaal zo’n 80 jaargangen van die boeken bewaard gebleven en digitaal toegankelijk. Enkele van die boeken met elk zo’n 900 pagina’s heb ik van voor tot achter doorgespit om de advertenties te bekijken. Ze zijn op het web beschikbaar als .pdf documenten en als je niet alle tekst leest en er doorheen scrolt gaat dat sneller dan je denkt. Ik ben begonnen in de uitgave van 1938 omdat Pontiac toen zeker ook al bestond, gezien het registratie jaar 1936 zoals vermeld in Mikrolisk. Daarna de edities 1948, 1953, 1960 en ten slotte nog eentje uit een wat verder verleden, de editie 1928, om te zien of dat soort logo’s toen ook al gemaakt werden. In die tijd waren over het algemeen de grafische ontwerpen nog wat krulleriger, maar ook toen begon men al ontwerpen te maken waarin gespeeld werd met strakke rechte letters.
Op zoek naar logo’s met het zelfde idee als het Pontiac logo, heb ik er een aantal vastgelegd en hieronder weergegeven in de volgorde waarin ik ze vond. Sommigen zijn nog wat krullerig, gebaseerd op schrijfletters, maar veel zijn al opgebouwd uit strakke, rechte drukletters. Bij alle voorbeelden zien we echter wel doorgetrokken lijnen vanuit een of meer van de letters in het woord, al of niet gecombineerd met onderling doorverbonden letters. Niet alle merken zijn specifiek horloge merken, sommigen zijn uit de toeleveringsindustrie voor horloge onderdelen en gereedschappen afkomstig. De meesten uit Zwitserland, enkele ook uit Frankrijk, omdat een gedeelte van de Franse horloge-industrie ook is opgenomen in de Davoine boeken.
1938
1948
1953
** 1960**
1928
Bij het zoeken in de editie van 1928 naar beeldmerken die voldeden aan het gegeven ‘standaard drukletters’ waarbij één of meer van die letters aangepast zijn door verlengen van een lijn en/of het ondeling verbinden van de letters, viel het mij op, nadat ik de 1257 (!) pagina’s van dat deel had doorgespit, dat ik maar enkele beeldmerken vond die enigszins voldeden aan de eis. Van de vier die ik vond en die je hierboven ziet voldeed eigenlijk alleen de Rolex advertentie. De andere 3 hadden weliswaar verlengde letterdelen, of waren onderling doorvrbonden, maar het waren geen rechte drukletters, maar letters, afgeleid van schrijfletters en die hebben toch een wat ander grafisch karakter. Dat er in de uitgave van 1928 dus eigenlijk maar één echt relevant voorbeeld kon worden gevonden betekent dan - misschien – dat het grafische ‘trucje’met de drukletters om van een gedrukt woord één symbool, oftewel een logo of merkbeeld te maken, toen nog nauwelijks werd toegepast. In de edities van later jaren kwam ik er tientallen tegen, zoals je in de ‘steekproeven uit 1938, 1948, 1953 en 1960 kunt zien. De voorbeelden uit die jaargangen zijn slechts een keuze uit veel meer merkbeelden die er te vinden zijn. Ik realiseerde mij echter dat het geen zin heeft om ze allemaal te laten zien en bovendien waren veel voorbeelden dusdanig op de pagina’s geplaatst of weergegeven dat het lastig was om ze goed vrijstaand over te nemen of ze waren zo klein of onscherp gedrukt dat ze niet goed meer te kopiëren waren.
In de periode rond 1928 en ook daarvoor werd er wel degelijk ook al ‘gespeeld’ met letters om tot een merkbeeld te komen, maar de typische toepassing van de verlengde en onderling verbonden drukletters was toen nog niet of weinig in gebruik.
Wat je wel al veel ziet, net als in de hele periode daarna natuurlijk, waren ontwerpen waar bijvoorbeeld de letters als monogram in een cirkel werden geplaatst of de letters zelf zo werden aangepast vervormd dat ze als woord in een bepaalde geometrische vorm pasten: cirkel, ruit, driehoek, parallellogram, ovaal, boog, golf, fancy letters, etc. zodat het geheel een herkenbaar merkbeeld vormde. De logo ontwerpen waarbij behalve van letters ook nog gebruik gemaakt werd van andere vormen (behalve specifiek horloge gerelateerde vormen), heb ik daarbij meestal buiten beschouwing gelaten.
Hieronder zie je nog een paar voorbeelden van ‘letter logo’s’ uit die zelfde 1928 editie en omwille van de compleetheid ook nog enkele uit de editie van 1960. Voorzichtige conclusie daarbij is dat er bij het ontwerpen van beeldmerken in 32 jaar tijd niet zo gek veel is veranderd, behalve dan dat je vanaf begin jaren ’30 wat meer de ‘truc’ met de doorgetrokken en verlengde lijnen ziet.
1928
1960
Dat waren er enkele… maar aan logo’s geen gebrek hoor… er zijn er nog honderden meer …
Zo zou ik nog een hele tijd door kunnen gaan, maar ik denk dat ik met deze beeldmerkjes wel al een aardige indruk heb kunnen geven van wat er op dit gebied in de documentatie over de horlogewereld aan gegevens in dit thema is terug te vinden.
Wie zelf een of meer vintage horloges met een (schijnbaar) volledig onbekend of niet gedocumenteerd merk in zijn bezit of verzameling heeft, kan ik aanraden zelf eens in de jaaruitgaven van de ‘Indicateur Davoine’ rond te neuzen. Je vind er veel interessante informatie over de geschiedenis van de met name de Zwitserse - en in iets mindere mate de Franse horlogerie.
De databank waar zo’n 80 jaarboeken van de ‘Davoine’ te vinden zijn is online te raadplegen. De boeken zijn compleet te downloaden. Klik op de link hieronder als je meer wil weten.
Ben je niet zo’n kei met de Franse taal: Google Translate maakt er online redelijk fatsoenlijk Nederlands van.
Ben je zelf niet zo’n speurneus dan is dat natuurlijk ook geen probleem, niet iedereen heeft dezelfde interesse in geschiedenis en historische achtergronden over de merken van zijn of haar horloges. Maar dan hoop ik in elk geval dat je wel plezier hebt gehad met het lezen en bekijken van dit historisch overzicht. Het geeft, denk ik weer eens een andere kijk op de boeiende wereld van de ‘Horlogerie Suisse’ en de geschiedenis daarvan.
Ik begon dit verhaal met als inspiratiebron het logo van het Belgisch Nederlands horlogemerk PONTIAC.
Eigenlijk is dat is geen echt Zwitsers merk en van Pontiac zal je dus als zodanig niets in de Davoine boeken terug vinden.
De Pontiac horloges zijn echter wel èchte Zwitserse horloges in die zin dat ze in CH geproduceerd zijn.
Voor veel van de doorgaans Nederlandse en Belgische leden van het horlogeforum is Pontiac, misschien wel mede door de band met onze eigen landjes, een geliefd en gezocht merk. Daarbij is, met name voor de wat oudere (vintage) exemplaren, het logo ‘met de lange P’ een significant herkenningsteken. Ik vind het een grappig idee dat om een woord als ‘pontiac’ tot merk en tevens als merkbeeld te verheffen het slechts nodig bleek om de lus van de P uit te rekken en over de rest van het woord te laten doorlopen. Bij alle andere Zwitserse en Franse merkbeelden die ik in de ‘Davoine’ heb gevonden was dat ook de basis van dit ‘trucje’: een deel van een of meer letters verlengen of verbinden me de andere letters van het merk-woord. Maar nergens zag ik het door het verlengen van de lus van de P zo mooi toegepast.
‘De truc met de lange P’. Dat vind ik pas knap bedacht! Waarvan acte!
Tenslotte: Ik kan mijn bijdrage niet afsluiten zonder een verwijzing naar een topic wat al vanaf januari 2017 bestaat op hetforum, namelijk ‘Pontiac only’, ooit gestart door gewaardeerd Forumlid @Lasalle.
Voor iedere horlogeliefhebber die een of meer Pontiac horloges bezit is dit topic, dat tot op de dag van vandaag leeft en inmiddels als ik dit schrijf 2087 bijdragen heeft, een onmisbare bron van plezier en informatie. Ik wil hierbij in het bijzonder de bijdragen vermelden van HF lid en Pontiac kenner en –expert @Maurits . Zonder zijn postings in dit topic was onze gezamenlijke kennis over dit mooie merk een stuk minder geweest. Bij deze daarom nog maar weer eens, ongetwijfeld namens veel ander HF leden, mijn bewondering voor zijn bijkans onuitputtelijke kennis en mijn dank voor het delen van alle informatie… Amen!
Dat was het weer voor deze keer. Tot een volgend verhaaltje.
Groeten,
Lex
