Goed, dit wordt een lange, met veel foto’s en nog meer nutteloze gifs en andere nonsens en het is misschien maar part 1 van de weetikveel, maar hier gaat ie dan of het komt er nooit meer van.
Op 21 september van het Jaar des Heeren 2022 kwam een nieuw project op de mat vallen, goed dik verpakt. Het was een voor dood opgegeven oudje - “zie maar of je er nog iets mee kan doen”. Een andere professionele horlogemaker had het als onbegonnen werk geklasseerd, maar goed, die man moest er zijn brood mee verdienen en uiteindelijk was het beestje, zelfs in tiptop lopende toestand, maar hoogstens een paar uurtjes van zijn tijd waard. Ik verdien mijn centen door “neen” te zeggen tegen mensen,
en wat ik aan de horlogebank presteer heeft geen invloed op welk beleg ik op de boterham kan permitteren, dus ik wou het wel eens proberen. No pressure, right?
Jaha. No pressure, m’n harige kont. Maar goed, daar komen we wel.
Het betrof een Elgin. Military issued, ergens midden de tweede wereldoorlog. Binnenin een kaliber 580, wat met zijn 7 juwelen de goedkope versie voor het gewone voetvolk was. Al wat meer nodig had van een horloge dan zien hoe lang het nog was tot het einde van de wachtronde kreeg een variant met een pak meer steentjes. Het glas was geel verkleurd, één grote barst, en het ding deed niks nul nougabollen. Oké.
Oplettende zieltjes zullen de link misschien leggen: het gaat inderdaad om het beestje dat de “Show hier je radioactieve 
rakkers!” topic in gang trapte. En het is een stevige jongen, met zijn ruwweg 15 microSievert per uur op het glas gemeten is het geen horloge om dagelijks om je balzak te dragen, zeg maar.
Het duurde een week voor ik tijd had om er eens goed naar te kijken, maar dan: openmaken! Maar geen paniek @fdpg1963, de nodige voorzorgen werden genomen. Bewijs in annex - volledige handschoenen, EN140/143 masker met filters, en links een HEPA luchtfilter op turbostand. 
Snel een foto van de dial genomen en dan hoppakee een doosje in.
Het binnenwerk zag er niet eens zó slecht uit, eigenlijk.
En gelukkig was het binnenwerk netjes stralingsvrij. Dus werkbank met vochtige doek afgenomen, doek een vuilzak in gekeild, en vooruit met de geit.
Demonteren ging vlotjes, slechts één korte hartstilstand wegens wegspringende duivelsclickspring die na een tiental minuten met de zaklamp goddank teruggevonden werd. Alles behalve balans en anker ging de Elma in. Ik zag niet veel speciaals voorlopig; zelfs de veer zag er nog relatief leefbaar uit, al ging ik die preventief toch vervangen want anders ga je zien dat die nét breekt bij het eerste volledig opwinden nadat je klaar bent (ben ik de enige die dat voorheeft? Nee toch hé?).
Maar dan.
Die Elgin was ooit al eens eerder onder handen genomen. Door een beenhouwer, met de biefstukhamer. Waarom ik dat denk? Awel eh.
Jezus moederneukende christus, wat een botch job. Het horloge-equivalent van Oneal Morris. En voor iemand het vraagt: ja, zelfs met die amateuristisch dichtgeknepen collet waar de veer met het equivalent van een telefoonpaal was ingeramd hield die niet vast op de balansstaaf dus er zat nog een goeie kwak contactlijm onder ook.
En dan de onderzijde.
Er ontbreekt iets. Iets vrij cruciaals. Iets ter grootte van de herseninhoud van een gemiddelde politicus, en zo hard als de erectie van een 14jarige in de jaren 90 na drie afleveringen Baywatch op TV. Beenhouwer Oneal Morris had de hele zwik in de verkeerde vloeistof gekeild en het impulsjuweel was AWOL.
En toen is het dus bergaf beginnen gaan. Eerst rustigaan, daarna sneller, en uiteindelijk als een obese veeboer annex plattelandsschepen van “zijn” dorp die, voor het eerst op skilatten staande in Tirol, vol op zijn bek aan 100 kilometer per uur de eerste zwarte piste naar beneden lawineboldert.
Eerst zoek je natuurlijk online naar het onderdeel. Maar een balans van een 1940s Amerikaans binnenwerk, zonder schokbescherming, dat bovendien al van bij het begin “cheapo” was? Nougabollen.
Dan zoek je naar een volledige sloper van dat binnenwerk. Oké, het zou met hoge waarschijnlijkheid uit de VS moeten komen dan, maar de verzendingskosten en BTW en douanekosten en weken wachttijd neem je er dan bij, goffedomme. Maar - nougabollen.
Eens de wanhoop goed ingezonken is ga je zelf Oneal Morris stijl. De balansveer was, ondanks het esthetisch genomen kotsenswaardige uitzicht, weldegelijk min of meer bruikbaar; niet helemaal netjes in het vlak maar ik heb al lelijkere gezien. Dus - zelf een impulsjuweel steken?
Ik zocht met de oogloupe in alle godvergeten kleine kutdoosjes van mijn onderdelenschroothoop. Bergen robijntjes, elvendertig maten. Geen impulsjuwelen. Ik weekte meerdere kapotte balansen van slopers om te proberen het juweel er uit te halen - om het idee uiteindelijk toch te laten varen want, zeg zelf, alsof ik in staat ben om zo’n specialistenwerk tot een goed einde te brengen. En man, dat bijt. Hard.
Ik ga er heel eerlijk over zijn, ik heb sinds oktober welgeteld één horloge aangeraakt. Dat was de Prim van děda, omdat ik dat echt écht wou doen. Maar voor de rest was - is - de fut er uit. Heel erg uit. Ik hield me bezig met het zoeken en aankopen van gereedschap dat ik niet gebruikte. Ik lig met 50 kilo aan inboedel-opkoop boeken die ik nog moet uitsorteren en kijken wat ik wel of niet houd. Elke ochtend het werkblad zien met dat horloge in stukken uiteen, wetende dat ik het niet gedaan krijg. Kut Elgin. Hoeveel keer ik gewenst heb dat ik dat klusje had geweigerd, of na het ontdekken van Oneal z’n werk als schroot had geklasseerd, valt niet op de tenen van mijzelf en al mijn huisgenoten samen te tellen en ik heb een vrouw, twee kinderen en twee katten voor dubbele pootwaarde.
Maar goed. Het was verder doen of al m’n gereedschap op marktplaats zetten, en dat was nog altijd een brug te ver. Die Elgin moest oftewel af, oftewel finaal sterven al proberende. Dus dan maar eens beginnen graven in Amerikaanse horlogefora waar zo heel af en toe eens een vermelding van een Elgin 580 passeert, en 95% van die vermeldingen zijn “hellup mijn balans is kapot waar vind ik er een”. Maarrrrrr…
Het partnummer van die complete balans, als je in de stokoude Elgin documentatie graaft, is 5683. En laat dat nu toevallig een partnummer zijn dat gedeeld wordt met een… Elgin 539. En die is nét iets minder zeldzaam. En toen vond ik een slopertje online, in de EU dan nog, waarvan werd opgegeven dat het niet goed werkte, maar de balans draaide wel netjes. Could it be?
Wel, nee. Of toch niet meteen.
De balans van het slopertje was in prima staat, maar dezelfde fout was ooit gemaakt: het impulsjuweel was er nog… maar zat los.
Bon. Het is al beter dan géén juweel, nietwaer? Dus met de moed der wanhoop.
- Shellack draadjes getrokken door een koperplaatje met de mini bunsenbrander te verwarmen, en met houten stokje snotwiekgewijs omhoog te trekken tot ze stollen.
- Die zijn ZO GODVERSE FIJN. De kleinste schroevendraaier aan 0.6mm ziet eruit als een poutrel ernaast, pardon my Flemish.
- Balans opwarmen en met zo’n draadje op de goeie plaats aantikken dat het tussen het metaal en het juweel vloeit.
- Falen.
- Resten verwijderen.
- Opnieuw proberen.
- Falen. Herhaal 10-15x. Ik ben de tel kwijtgeraakt.
Maar dan, onverhoopt… zit de lak goed. Er zit nog een kak op het juweel, maar met een minuscule q-tip met isopropylalcohol - die er onder de microscoop uitzag als een pluizige mastodont - zag het er acceptabel uit. Could it be? Ik val in herhaling, ik weet het. Maar ja hoor.
Ik had graag gezegd dat het daarmee af was. Dat de cijfers goed waren voor de leeftijd, terug de kast in, het oude glas (dat trouwens oplicht onder de UV lamp. Fun fun fun) vervangen door een nieuw, bandje erop, wristshot, blabla.
De cijfers waren een ramp. Iets over het hoofd gezien? Moet dat juweel wat gecorrigeerd worden? Terug de balans eruit dus. En toen viel iets op.
Links de slopertjesbalans met mijn amateuristisch gefixeerd juweel. Rechts de Oneal Morris creatie. De balansschroeven komen niet overeen. Je-houdt-het-niet-voor-mogelijk. 
Welke is de juiste dan? Want schematische tekeningen van een 580 met genoeg detail om dit te zien heb ik tot nader order nog niet gevonden. Als Oneal z’n slachtoffer niet het juiste balanswiel was, waarom heeft hij dan de moeite gedaan om die Frankenveer er op te klooien? Zou de 539 ooit een verkeerde balans gekregen hebben? Sense, it makes none.
En de sense is er nog altijd niet. Online foto 1:
Heeft NOG een andere schroevenlayout dan BEIDE andere. Online foto 2 vanop WUS forum:
Die weldegelijk dezelfde schroevenlayout heeft als die hier nu. Goed, het is niet anders. Voorlopig is het deze of niks en ik hoop dat de rant hierboven genoeg aangeeft hoe weinig zin ik heb om nog eens dat konijnenhol in te duiken.
Intussen ontdekt dat er een en ander goed gemagnetiseerd zat in het binnenwerk. Beginnersfout nummer zoveel - paar maanden stilliggen deed overduidelijk geen goed. Dat was gelukkig snel verholpen. Tappen van de balansstaf onder de microscoop gecontroleerd, pico bello. Juwelen proper en niet beschadigd. Goed geolied.
Maar de cijfers blijven een bloedbad. En geen doordeweekse Italiaanse drive-by shooting waarbij Luigi, Patrizio en Tomasso met hun snuit in hun bord linguine alla puttanesca blijven liggen maar een volwaardige St. Brice’s Day massacre. Dial down:
Dial up:
Crown left:
De kans dat mijn halfslachtige juweelfixatie er voor iets tussen zit is meer dan reeël. Er zit niet veel goeds tussen, en zoals die nu presteert gaat die niet terug de case in. Maar ze loopt alvast weer, daar trek ik me voorlopig aan op. En er is terug een heel klein beetje zin om nog eens een andere zielepoot op de werkbank te leggen.
To be continued, misschien. Bedankt voor uw volharding in het doorspartelen van dit epistel vol gal en neerslachtigheid.
Je Weishi lijkt wat, uh, stof opgevangen te hebben. 
netjes! Terug in het horloge, vastzetten, kijken wat het doet.
