Goedenavond allemaal,
Met heel veel enthousiasme deel ik graag het volgende deel met een hoop informatie over Christiaan van der Klaauw - Planetarium.
Het Planetarium was een van de eerste horloges die ervoor heeft gezorgd dat de horloge hobby mij te pakken kreeg. Na lang wachten, goed zoeken en vooral veel geduld: Is het Planetarium er eindelijk gekomen!
Dit verhaal is bijzonder uitgebreid geworden. Ik ben de afgelopen 10 jaar bezig geweest met dit horloge, en veel verhalen/informatie heb ik hier opgeschreven. Hoe meer ik opzocht over dit horloge, hoe enthousiaster ik werd. Vandaar dat het een stuk uitgebreider is geworden, een overzicht van begin tot einde.
Vanwege de beperking van Horlogeforum van maximaal 32.000 tekens per topic, zal ik hier verschillende topics van maken.
Deel 1/3 is hier te vinden met daarin iets over de geschiedenis beschreven:
https://www.horlogeforum.nl/t/g-a-grail-aanwinst-christiaan-van-der-klaauw-planetarium-1-3-naslag-geschiedenis-van-der-klaauw-en-planetarium-horloge/
- Waarom een topic maken?
- Hoe de fascinatie is begonnen
- Geschiedenis van der Klaauw
- Geschiedenis Planetarium horloge
In dit deel, 2/3, hieronder, zal ik iets over de volgende punten schrijven:
5. Zoektocht en aanschaf
6. Werking van het Planetarium
7. Wanneer zijn welke planeten aan de hemel zichtbaar?
Het het laatste deel zal review en conclusie volgen. Veel foto’s van eigen horloge zullen bij “Review” volgen, nog even geduld daarvoor!
- Review
- Conclusie
Disclaimer: Ik ben geen horloge expert, dit is vanuit hobby, pure liefhebberij geschreven. Daarnaast ben ik geen fotograaf, niet eens een amateurfotograaf. Alle macro foto’s zijn gemaakt met een lens van een paar euro van aliexpress met een clip op een iPhone bevestigd.
Foto van het horloge welke het geworden is. Foto van sothebys.com
5. Zoektocht en aanschaf
Voordat mijn zoektocht naar een planetariumhorloge concreter werd, heb ik verschillende alternatieve opties overwogen. Mijn voorkeur ging aanvankelijk uit naar een mechanisch planetarium in een horloge, maar ik overwoog ook een Quartz planetarium, of planetarium in een tafelklok, als mogelijke opties.
Voor zover ik weet bestaat een werkend planetarium alleen in de volgende horloges:
- Christiaan van der Klaauw Planetarium
- van Cleef en Arpels - Midnight Planetarium, en Lady Appels Planetarium (beiden met een uurwerk van CvdK, en winnaar van GPHG)
- Ulysse Nardin Planetarium - Nicolaus Copernicus (hiervan bestaan twee uitvoeringen)
Van Cleef & Arpels - Midnight Planetarium, met uurwerk van van der Klaauw. Interessante bron met video: https://www.ablogtowatch.com/van-cleef-arpels-complication-poetique-midnight-planetarium-watch-hands/
Ulysse Nardin - Copernicus. Bron: https://robertmaron.com/product.php?productid=18914
Mocht ik een horloge met een werkend planetarium gemist hebben: dan hoor ik het graag!
Christiaan van der Klaauw heeft ook een prachtige tafelklok met planetarium gemaakt, als deze tafelklok een andere prijs had gehad, had ik hem zeker genomen! Deze tafelklok ziet er prachtig uit.
Ik ben nog op zoek gegaan naar andere tafelklokken met een planetarium, na lang en veel zoeken kwam ik tot de conclusie dat die niet echt bestaan zoals ik zou willen. Tot mijn verbazing is wereldwijd het aanbod van planetaria die de werkelijke stand van de planeten weergeven bijzonder beperkt.
Tafelklok met planetarium van van der Klaauw, eigen foto’s uit Atelier van der Klaauw in Naarden.
Hierna ben ik zelfs op onderzoek geweest of het mogelijk is om een planetarium tafelklok te (laten) maken. Hiervoor ben ik onder andere bij Adrie Warmenhoven, van Eise Eisinga museum langs geweest. Maar ook langs Jacob ten Hoeve, oud leerling en collega van Christiaan van der Klaauw, Holke Dijkman, en met nog meer gesproken over mogelijkheden. Vanwege de kosten en aantallen welke nodig waren om een dergelijk project te starten, is dit niet van de grond gekomen. Wie weet komt het ooit nog.
Nadat de beperkte alternatieve opties bekend waren, was het nog duidelijk geworden dat de zoektocht naar een Christiaan van der Klaauw Planetarium ging zijn. Vanwege eerder genoemde verschillende tussen het oude en nieuwe model, ging mijn voorkeur uit naar het oude model Planetarium.
Het oude model Planetarium vinden is erg lastig, in totaal zijn <50 oud model Planetarium horloges gemaakt, alle uitvoeringen bij elkaar.
Een van de opties was mogelijk via van der Klaauw zelf een oud model vinden. In 2013 had @DXM83 een oud model via het merk van der Klaauw zelf weten aan te schaffen: hij had daar kenbaar gemaakt op zoek te zijn naar het oude model. Toen iemand daar een oud model Planetarium wilde inruilden, hebben ze hem gecontact of hij interesse had. Ook ik heb geprobeerd of het mogelijk was via van der Klaauw aan een oud model te komen: dat was helaas niet mogelijk.
Daarnaast had ik diverse zoekopdrachten bij verschillende websites uitstaan. Een enkele keer per jaar kwam een van der Klaauw - Planetarium te koop, deze hadden erg wisselende prijzen, locaties en staat. Alle planetaria, ook de moderne, die te koop kwamen hield ik dus goed in de gaten. Deze periode was voor veel wachten, en veel geduld hebben…
Op een gegeven moment kwam een oud model Planetarium van een particuliere verkoper te koop, toevallig uit Nederland. Ik ben bij deze verkoper gaan kijken. Het horloge zelf was weliswaar van het oude model, maar dit type wijzerplaat had minder mijn voorkeur vergeleken met de andere wijzerplaat gemaakt door Benzinger, de planeten hadden niet echt een uitgesproken kleur en de staat van het horloge was minder dan ik had verwacht. De voordelen waren koop van eerste eigenaar en eindelijk een oud model voor relatief goede prijs gevonden! Misschien moest ik niet kieskeurig zijn? Terwijl ik het horloge bekeek en nadacht wat slim was, vertelde de verkoper dat hij al meerder biedingen boven de vraagprijs had gekregen. Dit horloge werd het dus helaas niet.
Foto van betreffend horloge welke uit Nederland te koop aangeboden werd.
Uiteindelijk kwam dé advertentie online. Het oude model in de uitvoering zoals mijn voorkeur had: de wijzerplaat in uitvoering welke mijn voorkeur had, een prachtig geschilderd planetarium met mooie kleuren voor de planeten en de staat leek bijzonder goed: eigenlijk precies zoals ik zocht! Dit horloge is het uiteindelijk ook geworden:
Foto’s van van der Klaauw - Planetarium, het horloge welke het uiteindelijk geworden is. Bron: Sothebys.com
Dit horloge kwam eind 2022 bij Sotheby’s online. De veiling was een privé collectie bestaande uit meer dan 100 horloges: van meerdere Rolex Paul Newman, tot veel van Patek Phillipe, FP journe én ook deze van der Klaauw - Planetarium! Op de foto’s zag de staat van het horloge er perfect uit, net als de andere horloges uit de collectie. Na bellen met Sotheby’s werd mij verteld dat de foto’s niet bewerkt waren. Hoewel het horloge in goede staat is, was met name één van de foto’s fors bewerkt, hierover later meer bij “werking planetarium”.
Inmiddels wist ik 1) wat ik zocht: niet alleen het oude model, maar ook welke voorkeur voor welke uitvoering 2) welke prijzen realistisch waren. Ondanks dat ik niet eerder bij dit veilinghuis had gekocht, had ik vrij zelfverzekerd een bod gedaan waarbij ik dacht “als dit het winnende bod wordt, heb ik de jackpot”. Dat bod is het winnende bod geworden!
Na een moment van verbazing “is dit echt gebeurd?” Was het al snel duidelijk dat het horloge ophalen in New York de leukste, en beste optie was. Hierbij waren nog twee obstakels te overwinnen: Het thuisfront wist nog van niets en er moesten wat fondsen vrijgemaakt worden.
Toen ik thuiskwam, vertelde ik dat ik goed nieuws en slecht nieuws had: “Het goede nieuws is dat we naar New York gaan. Het slechte nieuws is dat ik weer een horloge heb gekocht”. Waarop ze vroeg welke het was, ik antwoordde dat het een vd Klaauw Planetarium was. “Serieus? Echt waar?! Ik hoef je voorlopig echt niet te spreken”. Uiteindelijk staat ze er helemaal achter, maar toen was het even wennen. Goed, het eerste obstakel overwonnen.
Het volgende obstakel was fondsen vrijmaken. Hiervoor heb ik in totaal 7 horloges verkocht, sommige via dit forum welke jullie misschien wel voorbij hebben zien komen. In die advertenties stond “In verband met aanschaf van een ander horloge zal xx plaats moeten maken.” Hierbij dus voor welk goed doel jullie hebben geholpen. Hiermee waren alle obstakels uit de weg en was alles geregeld voor het ophalen van het horloge en klaar om naar New York te gaan!
In januari zijn we naar Sotheby’s, New York gegaan. Een imposant gebouw. De afdeling “horloges” zat op 5e etage, daar hadden we dan ook een afspraak om het Planetarium op te halen.
Het ophalen van het horloge was… bijzonder. Ik weet niet wat je kan verwachten als je een dergelijk horloge ophaalt bij een dergelijk veilinghuis? Nadat we op de juiste etage een bel indrukte, werd de deur op een kier opengedaan. Hierna werd verbaast gevraagd waarvoor we kwamen. Ik vertelde dat we een afspraak hadden voor “pick-up”, en we werden begeleid naar een kamer waar wat losse tafels, stoelen en willekeurige dingen tegen de muur staan.
Hier moesten we wachten, iets te drinken werd niet aangeboden. Hierna kwam een jongeman binnen met in een plastic zakje het horloge, de doos en papieren. Deze medewerker was liefhebber van horloges, maar wist niets van dit horloge, overhandigde me het horloge:
Ik was bijzonder enthousiast en vol verbazing naar het Planetarium aan het kijken: Eindelijk was hij er! Ondertussen vertelde ik tegen de medewerker wat zaken over het horloge, zoals dat er een planetarium inzit, waardoor hij ook enthousiast werd over dit horloge. Deze medewerker kon niets bijdragen noemen, behalve dat de andere horloges uit de collectie van de eigenaar allemaal zelden tot niet gedragen waren. Dit horloge was van de eerste eigenaar.
Terwijl we daar zaten kwamen andere mensen op dezelfde manier in de kamer, die met dezelfde verbazing keken als wij. Al met al een bijzondere ervaring. Hierna werd alles weer in het plastic tasje gestopt en verlieten we het pand. De rest van de tijd hebben we genoten van New York: de stad, cultuur, meer horloges, kunst en meer. Een bijzonder leuk excuus om naar deze stad te gaan.
Terug in Nederland ben ik naar van der Klaauw in Naarden gegaan, zoals hierboven beschreven een erg plezierig en leuk bezoek. Het horloge was qua uiterlijk in erg goede staat, maar de olie was uitgedroogd, de amplitude was afwijkend, een servicebeurt werd aangeraden. Dit heb ik toen gelijk laten doen. Ik had aangegeven geen haast te hebben, het leuk zou vinden foto’s van de service te krijgen. Drie maanden later kreeg ik mijn planetarium weer terug, geweldig!
6. Werking planetarium
Het Planetarium 2000 werkt eigenlijk bijzonder eenvoudig. Op de wijzerplaat is naast de tijd, datum en maand op 12uur het planetarium te zien met de eerste 6 planeten. De omlooptijden van de eerste 6 planeten zijn:
Bron: https://www.klaauw.com/images/fe/manuals/CVDK_Instruction_Manual_Planetarium_until_2012.pdf
Het resultaat is in high speed animatie hieronder te zien:
Op de website van van der Klaauw zelf is ook een mooie animatie te zien, waarbij je zelf kan kiezen voor normal/high/super high speed:
https://www.klaauw.com/nl/cvdk-planetarium-ckpt3344 .
Kleine zijstap: Het woord planeet komt van het Grieks: πλανήτης (wikipedia), planētēs, wat ‘zwerver’ of ‘ronddwalen’ betekent.
Het planetarium bevat de eerste 6 planeten. Deze planeten zijn met het blote oog te zien, al vanaf de prehistorie bekend. De andere planeten zijn niet met het blote oog te zien. Uranus bijvoorbeeld, de 7e planeet, is dan ook pas in 1781 ontdekt, met behulp van een telescoop.
Het horloge kan je enkel instellen door de kroon of een pusher op 9 uur. De tijd kan je instellen door de kroon uit te trekken. Hierbij wordt de middelste positie van de kroon niet meer gebruikt, enkel helemaal uitgetrokken kan de tijd worden verzet. Bij het verzetten van de tijd staat de seconde wijzer stil, hacking seconds. Met de verborgen pusher op 9 uur kan de datum per keer dat deze ingedrukt wordt, één dag vooruit gezet worden. Op de afbeelding hieronder is dus alleen via “P” of “1” het horloge in te stellen.
Bron: https://www.klaauw.com/images/fe/manuals/CVDK_Instruction_Manual_Planetarium_until_2012.pdf
En dan het vrij bizarre: Bij Sotheby’s hebben ze deze pusher aan de zijkant COMPLEET weg gephotoshopt! Alsof dat niet bizar genoeg is, hadden ze telefonisch gezegd dat de foto’s niet bewerkt zijn… In mijn ogen is dit niet te geloven, helemaal niet van zo’n groot bedrijf.
Behalve de pusher die ze weg gephotoshopt hebben, is er aan de kant ook veel gedaan bewerkt: zoals de overgang van de lugs op de kast. Ongelofelijk.
Foto waarbij geen enkel teken van een pusher te zien is. Daarnaast is de overgang van lugs naar kast ook duidelijk bewerkt. bron: sothebys.com
Eigen foto’s van hetzelfde horloge, dezelfde zijkant, met duidelijk een “verborgen” pusher aanwezig.Hierbij ook een andere overgang van lugs naar kast.
De schriftelijke reactie van Sotheby’s op mijn email waarin ik vroeg wat ze hiervan denken:
“The issue with the photographs was a legitimate and honest mistake in the photography process. After taking the ‘raw’ photographs, they undergo slight adjustments to ensure the colors reflect the true color of the dial, case, etc. Any visible dust may be removed, but we do not photoshop the condition of the watch or attempt to misrepresent its condition in any way. This process is handled by a separate department, and in this instance, it appears that the pusher was inadvertently removed from the images. While I cannot provide a reasonable explanation for this, I can only speculate that a technician removed it, thinking it was not supposed to be there. In most cases, such issues are caught and corrected, but unfortunately, it slipped through our checks this time. As I mentioned, this was an honest mistake rather than anything nefarious.”
Goed. Terug naar de werking van het Planetarium: De stand van de planeten is gekoppeld aan de datum. Dat betekent dat voor de datum waar het horloge opstaat, de planeten goed staat. Hierbij is het horloge geen perpetual calendar, sterker nog: het is geen annual calendar. Dat betekent dat de datum elke maand tot de 31e doorloopt. Bij maanden die minder dan 31 dagen hebben, moet de datum met de hand vooruit gezet moet worden. Met het verzetten van de datum, wordt ook het planetarium verzet. Met het ontwerp heeft Christiaan hier rekening mee gehouden. Er wordt vanuit gegaan dat het horloge 7 keer per jaar 1 dag vooruit gezet wordt (7 dagen: 3 dagen in februari + 4 dagen uit maanden met 30 dagen). Klein detail: Of hier ook rekening gehouden is met een schrikkeljaar (los van in welke mate dat verschil zou maken), dat weet ik niet.
“De Meester aan het werk met dat wat hij het liefste doet: het bedenken en uitwerken van astronomische complicaties.”
Bron foto: @Nivelacuso, Het merk Christiaan van der Klaauw is klaar voor de toekomst
In de praktijk betekent dit dat als de datum goed staat, het planetarium ook goed staat. Tenzij… het horloge meer dan een jaar stil heeft gestaan. Er zit geen jaarteller op, maar aan de hand van de stand van de planeten, met name van Jupiter en Saturnus, is relatief snel te zien in welk jaar het horloge stil is gaan staan (de planeetstanden zijn ook op datum te vinden via bijvoorbeeld https://www.fourmilab.ch/cgi-bin/Solar ).
Voorbeeld: De stand van planeten op 10 juli 2023. Bron: https://www.fourmilab.ch/cgi-bin/Solar
Grappig om terug te kijken: Het Planetarium welke in Nederland te koop aangeboden werd, stond op 20 maart. Dat was 20 maart 2021. Dat bekent dat als je dat horloge goed wil zetten, je ruim 800x op de verbogen pusher moet drukken om de dag te verzetten…
Bij mijn horloge stond het planetarium stil op 2009! Dat betekent dat ik ruim 5.000x(!!) de dag vooruit had moeten zetten om het planetarium gelijk te zetten!! Ik ben ergens blij dat een servicebeurt nodig was. Nu staat het planetarium ook weer goed.
Hoe werkt deze complicatie precies? Hoe heeft Christiaan deze complicatie in een horloge gebouwd? Ik was hier erg benieuwd naar, en heb een goede indruk gekregen!
Soms komen op Instagram/FaceBook bij van der Klaauw wat foto’s voorbij van het planetarium die de werking een beetje laten zien. Ook op puristpro.com is de werking redelijk te zien. Verder zijn er erg weinig foto’s van het mechanisme van het van der Klaauw - Planetarium te vinden.
Bron: Instagram, Pim_Koeslag
Bron: klaauw.com
Bron: puristpro.com
Ook van mijn eigen horloge heb ik foto’s gekregen van de servicebeurt, prachtige foto’s. Voor mij voegt dit zeker toe aan het gevoel voor het horloge.
In het planetarium zit elke planeet op zijn eigen “planetenschijf” met voor elke planeet een wisselend aantal tanden. Deze “planeetschijven” worden aangedreven door een tandwiel ernaast, welke ik “aandrijfwiel” zal noemen. Er zijn 5 aandrijfwielen boven elkaar. Dit is vreemd: “5 tandwielen voor 6 planeten?”. Na bestuderen van verschillende foto’s, en wat dingen uitwerken, is dit mij duidelijk geworden.
Foto: Bij “A” is het aandrijfwiel te zien, bij “B” zijn de planeten te zien. Daarnaast wat verschillende zaken die ik heb geteld.
Op de foto’s ben ik tanden per wiel gaan tellen. De foto’s zijn niet zo duidelijk dat het aantal met zekerheid te zeggen is, maar een goede benadering is wel mogelijk. Wat hierbij opvalt is dat de “planeetschijven” van binnen naar buiten steeds meer tanden hebben, behalve de buitenste: Saturnus. Deze planeet heeft opeens minder tanden dan zijn voorganger Jupiter? Ook lijken op de foto’s de tandwielen van de “planeetschijven” van Saturnus en Jupiter precies over elkaar te vallen, eenzelfde buitenste diameter. Toen kwam het idee dat het bovenste tandwiel van “aandrijfwiel” mogelijk met alle tanden in de “planeetschijf” van Jupiter aangrijpt, maar dat niet alle tanden hoog genoeg zijn om de “planeetschijf” van Saturnus te laten draaien.
Goed, na tellen, denken en uitwerken kon ik bovenstaande tabel maken. Hierbij is in groen te zien wat ik heb geteld: het aantal tanden per wiel. Dit is soms een schattig gezien dit niet altijd duidelijk te zien is en soms een combinatie van verschillende foto’s. Als we ervan uitgaan dat in het planetarium de planeet Aarde in precies 1 jaar een rondje om de zon draait, kan voor de andere planeten uitgerekend worden hoe lang die erover doen om een rondje om de zon te draaien in het horloge. De berekende omlooptijd per planeet in het planetarium staat in de tabel in het blauw.
Als hiernaast de werkelijke omlooptijden worden neergezet, valt op dat tot op een honderdste nauwkeurig alles klopt, met uitzondering van Jupiter. Dat dit zo precies overeenkomt, vond ik vrij verbazend. Jupiter is de enige die bij deze berekeningen afwijkt: in het horloge doet Jupiter 11,83 jaar over een rondje om de zon, terwijl dat in werkelijkheid 11,86 is. Dat betekent dat Jupiter slechts 11 dagen per 11,86 jaar afwijkt! Ik vond het vrij indrukwekkend dat de getallen zo precies overeenkwamen, dat het horloge zo nauwkeurig ontworpen is.
Nu we weten dat de planeten bijzonder nauwkeurig om de zon draaien, kunnen we ervan uitgaan dat Saturnus ook in het planetarium exact 29,46 jaar doet over een rondje om de zon. Samen met 59 tanden op de planeetschijf van Saturnus, kan berekend worden dat het aandrijfwiel van Saturnus 2 tanden zou moeten hebben, dit is in rood berekend aangegeven (berekend door (1/29,46)x59).
Met deze kennis in gedachte heb ik eerdere foto’s teruggekeken, en is daar inderdaad te zien dat van het bovenste aandrijfwiel twee tanden hoger uitsteken. Dit klopt dus perfect met de berekeningen.
Detail van “aandrijfwiel”. Hierop is bij het bovenste tandwiel te zien dat de tanden rechts boven en links onder op de hoger lijken te staan dan de andere vier.
Saturnus heeft een planeetschijf met 59 tanden en wordt maar 2x per jaar één tand vooruit gezet. Daarmee draait Saturnus in het horloge 29,5 jaar rond de zon. Omdat de planeetschijf van Saturnus niet altijd in contact is met aandrijfwiel, zou deze kunnen bewegen, en zelfs het aandrijfwiel, met daarmee het uurwerk, blokkeren. Om dit te voorkomen is bovenaan, op 12 uur, bij de planeetschijf van Saturnus een veer die de planeetschijf van Saturnus op zijn plek houdt.
Met rood omcirkeld de veer die de planeetschijf van Saturnus op zijn plek houdt.
Bovenstaande theorie en foto’s heb ik met @koen besproken, aan de hand van de foto’s kwam hij tot dezelfde conclusie. Erg leuk als alles klopt, met elkaar overeen komt en terug te zien is op de foto’s. Een bijzonder nauwkeurig planetarium.
7. Wanneer zijn welke planeten aan de hemel zichtbaar?
Een planetarium in je horloge is leuk om naar te kijken, maar wat kan je hiermee? Kan je bijvoorbeeld zien aan de hand van het planetarium welke planeten die avond zichtbaar zijn? In de handleiding geschreven door Hans Noordmans, wordt een poging gedaan om hierop antwoord te geven. Het lukt mij niet om deze uitleg volledig te begrijpen, maar de basis is relatief eenvoudig.
Hans Noordmans. Bron: youtu.be/7V2ooZN5Ztk
Hans Noordmans was een geweldige astronoom die de oorspronkelijke handleiding voor van der Klaauw Planetarium heeft geschreven. Hans Noordmans heeft het boek “Binnenste Buiten” geschreven over de werking van het Eise Eisinga Planetarium, geholpen aan restauratie van Eise Eisinga Planetarium en kreeg postuum de Zilveren Anjer in 2014 (video: youtu.be/K-BMJ5efP_4). Deze handleiding kwam bij elk planetarium, bestaat uit 24 A5 pagina’s met tekst en figuren. Dat deze handleiding standaard geleverd werd bij het horloge, vind ik geweldig. Liefhebberij ten top.
Figuur 7, Planeetposities. Uit de handleiding van het Planetarium, geschreven door Hans Noordmans
De uitleg of een planeet zichtbaar kan zijn of niet, splits zich in twee delen: voor de binnenste planeten en voor de buitenste planeten. De uitleg over wanneer de binnenste planeten, Mercurius en Venus, zichtbaar zijn, begrijp ik voor het grootste gedeelte. In de figuur hierboven zijn 4 posities voor een binnenste planeet getekend. Als een binnenste planeet in positie a of c staat (boven- of beneden conjunctie) dan is die planeet op dat moment niet te zien: je zou dan recht naar de zon kijken, dan is het dag en zijn planeten niet zichtbaar.
Staat de planeet vanuit aarde gezien rechts van de zon, positie b, wordt dit westelijke elongatie genoemd. De aarde draait in bovenstaande figuur tegen de klok in om zijn as (zoals alle planeten, behalve Venus en Uranus), dit betekent dit dat gedurende de nacht als eerst de binnenste planeet te zien zal zijn, vlak voordat de zon te zien is. Staat de planeet dus rechts van de zon, is deze in de ochtend te zien.
Staat de planeet vanuit aarde gezien links van de zon, positie d, wordt dit oostelijke elongatie genoemd. Omdat de aarde tegen de klok in draait, is als eerste de zon niet meer zichtbaar, waarna de binnenste planeet even zichtbaar kan zijn. Naarmate de aarde dan meer draait, zal ook deze planeet niet zichtbaar zijn. Staat de planeet links van de zon, is deze in de avond te zien.
Dus: staat Venus/Mercurius in lijn met de zon: is deze niet te zien. Staat deze links van de zon: is deze in de avond te zien, en staat deze rechts van de zon: is de planeet in de ochtend te zien. Vandaar dat Venus ook wel morning, of evening, star genoemd wordt.
Voor de buitenste planeten, Mars, Jupiter en Saturnus, wordt de handleiding een stuk ingewikkelder. Als een van deze planeten ten opzichte van de aarde achter de zon staat, boven conjunctie, is deze uiteraard niet te zien. Staat de planeet recht achter de aarde, beneden conjunctie, is deze vrijwel de hele nacht te zien. Staat de planeet tov de aarde links van de zon: is deze met name in de avond te zien, en rechts van de zon met name in de ochtend te zien. Tot zover begrijp ik het nog. Alleen dit stukje theorie begrijpen maakt het al leuker om naar het Planetarium te kijken, en te bedenken welke planeten die avond zichtbaar kunnen zijn.
De handleiding gaat nog een paar stappen verder, waar ik niet precies uitkom. Er zou veel meer afgelezen/geschat kunnen worden. Er zou zelf aan de hand van de stand van aarde een schatting gemaakt kunnen worden over tijden van zonsopkomst en ondergang. Dus: Mocht iemand kunnen helpen met onderstaande uit te leggen: Graag!
Hoofdstuk 5.2 “De Buitenplaneten”. Uit de handleiding van het Planetarium, geschreven door Hans Noordmans
Mocht iemand de volledige handleiding willen ontvangen, in het Nederlands of Engels, kan een privé bericht gestuurd worden.
Tot zover dit topic met iets over de zoektocht en aanschaf, werking van het Planetarium en uitleg wanneer welke planeten aan de hemel zichtbaar zijn.
Het laatste deel volgt, dan:
8. Review
9. Conclusie
En hulde voor VdK en zijn mensen.